Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

Tovushning hosil bo’lishi:
1. Tovush kuchi bilan bog’liq (nutq apparati organlari bilan bog’liq).
2. Tovush jarangdorligi (tovush jarangdorligi turli masofalarga
borib, baland-pastligini o’zgartirish).
3. Tovushning egiluvchanligi va harakatchanligi (tovushni o’zgartira
olishi, tovushning baland-pastligi).
4. Diapazon - tovushning hajmi (chegarasi eng baland va eng pastki ton
bilan belgisidir).
5. Tembr - tovushning yaqinligi, yumshoqligi, silliqligi, hususiyligi.Tembr nutq apparatining charchashi, tovushda bo’lgan nuqsonlar va buzilishlar orqali yuzaga keladi. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashda intonatsion ifodalilik, temp, talaffuz va fikrni bayon qilishning ravonligi
ustida ishlashga ko’proq ahamiyat berish darkor, zero, ravon nutqning shakllanishi ushbu ko’nikmalarga asoslanadi.
Maktabgacha katta yoshdagi bola uchun nutq ob’ektv munosabatlarning alohida sohasi bo’lib, bola ularni so’zlar, tovushlar, qofiyalar, ma’nolar bilan o’ynash orqali anglab yetadi.
Nutqning grammatik to’g’riligiga intilish ko’proq yetti yoshli bolalarga xosdir. Besh yoshli bolakay hali ham grammatik shakllar ustida zavq bilan mashq qiladi va aynan mana shu so’z bilan mashqlar kelajakda grammatik jihatdan to’g’ri ifodalangan nutq uchun poydevor yaratadi.
Verbal bosqichda bolada sust nutq shakllanadi. Ushbu bosqichga bo’lgan davrning asosiy ahamiyati shundan iboratki, uning ichida navbatdagi bosqich faol nutq paydo bo’lishi bosqichiga o’tish uchun zarur bo’lgan sharoit vujudga keladi. Bolaning faol nutqni o’zlashtirishning ikkinchi bosqichida uchta asosiy jihat ajralib chiqadi: emotsional munosabatlar; birgalikda faoliyat (hamkorlik) davomidagi munosabatlar; tovushli munosabatlar.
Nutqni rivojlantirishning uchinchi bosqichida – uning materiyasi (leksika va grammatika) bolaning muloqot vazifasini o’zgartirgan holda kattalar bilan muloqotga bo’lgan ehtiyojiga va uning tarkibiga uzviy bog’liq bo’ladi. Bu bolaning nutqning yangi, yanada murakkab va keng qamrovli jihatlarini o’zlashtirishiga olib keladi.
Milliy o’yinlaridan maqsadli foydalanish;-xalq ertaklari, xalq og’zaki ijodi durdonalaridan unumli foydalanish;- bolalarning o’ynashlari uchun shart-sharoit (o’yin uchun jihozlar,atributlar) yaratish; - maktabgacha ta’im muassasalari, oila va mahallalar o’rtasida milliy o’yinlar bo’yicha ko’rik tanlovlari va musobaqalar o’tkazish.Milliy harakatli o’yinlar bolalarning yosh xususiyatlariga, o’yindagi harakatlar rivojiga qarab takomillashib boradi.