Z. E. Azimova adu, Maktabgacha ta’lim fakulteti dekani, P. f d., dotsent

Ijtmoiy pedagogika" termini 1844- yili K. Mager tomonidan tarbiya haqidagi ochiq ilmiy munozaraga kiritilgan va keyinchalik A.Disterverk tomonidan tarqatilgan. Ana shu tushuncha paydo bo’lgan paytdan to hozirgi kungacha nemis adabiyo’llarida uni 2 turlicha talqini mavjuddir.
Birinchi talqin (K. Mager) - Ijtimoiy pedagogika tarbiyasining ijtimoiy tomoni bilan bir umumiylikka ega. Ikkinchi talqini (A. Disterverg) - Ijtimoiy pedagogika ma’lum ijtimoiy haroit, vaziatlarda pedagogika yordam sifatida ishtirok etadi. Birinchi yo’nalish vakillari. K. Mager , XX asrda P. Natorn (20- yillar) , E. Bornyoshann, F. Shliper (60-yillar), D. Legeler (80-yillar) va boshqalar bo’lgan. Paol Natorn (1854- 1924) ijtimoiy pedagogikani umumiy pedagogikaning bir qismi, aspekti sifatida haraydi.
P.Natorn ijtimoiy pedagogikaning uchta asosiy vazifasini kirsatadi: Birinchi bolaning jinsiy hayoti bilan bog’liq, uning hayotida, davrasida va atrofidagi yaqin odamlari bilan aloqada rivojlanadi. Ikkinchi irodasi bilan bog’liq, u maktabda shakllanadi va bilim berishni amalga oshirilishi bilan bog’liq, shu bilan birga bolada imotsional ijtimoiy va matorli (harakatlanishi) qobilyatlari rivojlanadi.
Uchinchi aql-umumiylikda ochib beriladi. P.Natorn ijtimoiy pedagogikaning hamma yoshdagi odamlar uchun pedagogika deb hisoblasak, uning vazifasi-yoshlarda birdamlik va jamoatchilik asoslarni tarbiyalash hisoblanadi.
P.Natorn fikrini davom ettirib, bu yo’nalishning vakillari ijtimoiy pedagogikani integrativ (birlashtiruvchi) fan sifatida haraydilar. Shu mazmunda E.Bornyoshanning talqin qilishi e’tiborga loyiq. U ijtimoiy pedagogikani davomi pedagogikasini iqtisodiy pedagogikani va boshqalarni birlashtiruvchi fan sifatida haraydi. Uning vazifalari ijtimoiy guruhlar va ijtimoiy jamiyatda indigdual mustaqillikka yordam ko’rsatish. Jamiyatning madaniyati va insonparvarlik rivojlanishi haqida qayg’urishdan iborat. O’zining qishiluvchanligi sababli ijtimoiy pedagogika tarbiyaning hamma sohalariga kirib boradi, yani u pedagogikaning printsiplaridan biri sifatida ishtirok etadi. Shunday qilib, ana shu talqinga binoan ijtimoiy pedagogika tarbiyaning printsipi sifatida ishtirok etadi.
Ikkinchi yondoshish A.Distervarg (40-50 yillar, 19 asr), G.Nol, G.Boymer (XX asr, 20-q0 yillar), K.Molengauer (50 yillar) va boshqalar asarlarida aks ettirilgan. A.Disterverg boshlab bu yo’nalish vaqillari ishchi sinfning ijtimoiy himoyalanmaganligi, xalq talimi kabi o’z davrining ijtimoiy masalalariga javob topishga harakat qildilar.
Geman Nol (1879-1960) ijtimoiy pedagogikaning vazifasi agarda oila va maktab biror bir sababga kora o’z vazifalarini bajara olmay qolganda zarur bildigan shoshilinch tez yordam ko’rsatishdan iborat deb hisoblaydi. G.Nolinning fikricha, P.Natorinnikidan ancha ishonchli aniq va amliy kurinadi.
Uning goyalari 1992 yil qabul qilingan yoshlarning xayriya korsatish faoliyatlari haqidagi qonunda o’z aksini topdi-bu yoshlarni maktabdan tashhari boshharadigan Germaniyadagi birinchi davlat hujjati edi. Shu davrdan boshlab ijtimoiy pedagogika amalda «shoshilinch ijtimoiy pedagogikasi» bo’lib qoldi, u yoshlarni tarbiyalashda oilada va maktabda mavjud bo’lgan kamchiliklar o’rnini to’ldirishi kerak bo’lgan.
Gertruda Boymer birinchi yo’nalish tarafdorlaridan farqli ravishda ijtimoiy pedagogika pedagogikaning prinsipi emas, balki tashkiliy qismi deb hisoblagan.
Oilada va maktabda tarbiyaga taalluqli bo’lmagan hamma narsa ijtimoiy pyerdagogikaning muammosi demaktir deb hisoblaydi. U K. Molengauer boshpanaso’zlik haqidagi tushunchani rivojlantiradi. Agarda alohida ijtimoiy institutlar bolaning bu muammosini hal etib bero’lmas ekan, deb hisoblaydi u, unda tarbiyaning yangi yo’nalishini yaratish zarurligi yo’zaga keladi-yani davlat yordami deydi u.
Shu bilan birga ijtimoiy pedagogika madaniy mazmunni etkazish bilan emas, balki osib kelayotgan avlodning rivojlanishi va jamiyatga qoshilishi jarayonida yo’zaga keladigan muammolarni hal etish bilan shug’ullanishimiz kerak deb hisoblaydi. hozirgi vaqtda ijtimoiy pedagogikaning asosiy yo’nalishlari tola o’shab chiqilgan bo’lsa ham ammo bu hali hamma muammolar o’rganib bo’lmagan deb hisoblaydilar.
Ijtimoiy nazariyasining umumiy ko’rinishi hali ham noaniqcha qolib kelmoqda deb hisoblaydilar hozirga davr nemis olimlari. Ular bundan keyin ham shundayligicha qoladi, chunki aralash fanlarning (psixolagoya, sotsiologoia, ijtimoiy ishlar va boshqalar) ijtimoiy pedagogika nazariyasini tola tasvirlab berish imkonini bermay kelyapti. Bu holat har qanday fanning rivojlanish jarayoni uchun tabiiydir.
Boshqa tomondan esa u ijtimoiy pedagogika nazariy munozaralar maydoni XXI asrda ancha kengaydi deganini bildiradi. Ijtimoiy pedagogikaning fan sifatida rivojlanishi bilan birga Germaniyada ijtimoiy pedagogika fani sohasida mo’taxasislik pro`lessional faoliyat sohasi ham faol rivojlandi (yani ijtimoiy pedagogika).
1908 yildan boshlab maxsus pedagogalrni tayyorlash boshlandi, XX asrning 70-yillari boshlariga kelib Germaniya univerisitetlarida oliy ma’lumotli pedagogikalarni tayyorlash boshlandi. Shuni aytish kerakki Germaniyada ijtimoiy pedagogika bilan bir qatorda XX asr davomoda bilim va amliy faoliyat mustaqil sohasi sifatida ijtimoiy ishlar ham faol rivojlanib keldi.
Ammo ijtimoiy pedagogikal va ijtimoiy ishlarda pro`lessional faoliyatda umumiylik mavjud. Shuning uchun Germaniyada ular yagona standart bilan boshhariladi.
Bu stndartda bu mo’taxasislarni nomlari sinonimlar orqali defis orqali yoziladi: ijtimoiy ishchi- ijtimoiy pedagogik. Inson tarbiyasi asosan oilada amalga oshiriladi. Bu holatda biz oilaviy pedagogika obekti bo’lgan oilaviy xususiy tarbiyalarida muloho’za yuritamiz. Tarbiyalash diniy idoralar orqali amalga oshadi. Bunda konfessional pedagogika tadqiq bo’lgan diniy konfessional tarbiyaga duch kelamiz.
Taryaiblash davlat va jamiyat tomonidan shu maqsadida etilgan tashkilotlar orqali yo’zaga keladi. Bu ijtimoiy pedagogika tadqiqot obekti bo’lgan ijtimoiy tarbiyalash jarayoni shususida fikrlaymiz. Ijtimoiy tarbiyalash siyosatshunoslik, ijtimoiy jarayonning tarkibiy qismi hisoblanadi. Ijtimoiy pedagogika matnda uni ijtimoiylashtirish bilan borlsh: alohida o’rganadi ya’ni, planeta, mamlakat maktablarda, inson tarbiyasiga ijtimoiy omillar ta’sir tarbiyasida oila, ommaviy axborot vositalar, atro`lda odamlar bilan muloqat ornini kurib chiqadi. Pedagogika ushbu tarbiya muassasalarida bolalarga ta’lim-tarbiya berish uslubiyati va nazariyasi sifatida yo’zaga keldi va rivojlandi.
XIII asr oxirlarida osmir va yigitlarni tarbiyalash ham pedagogika obektiga aylandi. XIX asrning ikkinchi yarmida pedagogika tizimida ijtimoiy tarbiya doirasi kengaya bordi. Birinchidan uning tarkibiga yoshlarning va katta yosh tarkibi guruhlari tarbiya ko’ra boshlaydi, ikkinchidan tizimga kirmagan yoki me’yorlarini bo’lib namoyon qiluvchi yosh kategoriyalari qayta tarbiyalash va addaptatsiya qilish jarayonini o’z ichiga oladi.
Ijtimoiy pedagogikaga harakterli bo’lgan muammoga o’zlanish bizda, shuddi chet el kabi 70 yillarda yo’zaga keldi. Bu talim tizimini titishiga bog’liq holda namoyon bo’ldi. Bizda bu qiziqish muammoga bog’liq, metodik tavsiyalarni yo’zaga kelishida ko’zatiladi. Chet elda ijtimoiy pedagogikani nazariy muammolarini ishlab chiqish. 50—60 yillarda Germaniyada yo’zaga keldi, lekin Yevropa, Germaniya va AQShda
XIX asrdan boshlab Davlat institutlari tomonidan tashkil etilgan, ijtimoiy faoliyat termini ostidagi faoliyat tarqala bordi. Uning mazmuni oila shaklining tubi guruhlariga yordam, maktab o’quv-tarbiya muassasalarining tarbiyaviy kuchi integratsiyasidan iborat.
Shuningdek, ijtimoiy tarbiya amalga oshadigan haroiti, uning mazmuni, metodikasi mohiyati yoritiladi. Bu o’quv kursi insonlarni ijtimoiy tarbiyalash ijtimoiylashtirish muammosini tavsifi bilan tugatiladi.