Z. D. Rasulova, Sh. H. Quliyeva, A. R. Jo‘rayev texnologiya fanini o‘qitish metodikasi

 
 Servis xizmati yo‘nalishida: 
O‘quvchilar gazlamalarga ishlov berish 
texnologiyasi materialshunoslik bo‘limida gazlama turlari, xususiyatlari, ularga 
ishlov berishni o‘rganadilar.
Pazandachilik asoslari bo‘limida respublikada etishtirilayotgan oziq-
ovqat mahsulotlarining turlari, navlari, sifatiga bo‘lgan talablari, turli oziq-ovqat 
mahsulotlariga birlamchi ishlov berish jarayoni, oziq-ovqat mahsulotlarining 
hamda taomlarning inson hayotidagi o‘rni, xususiyatlari, kimyoviy tarkibi va 

---

205 
to‘yimliligini, ovqatlanish me’yori va tartibi, oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash 
sharoiti va muddatlarini bilan tanishadilar 
Gazlama matеriallarining mеxanik xususiyatlari ularning turli kuchlar 
ta‘siriga munosabatini ko‘rsatadi. Bu kuchlar esa turlicha bo‘lib, ular katta yoki 
kichik bo‘lishi, bir marta yoki kеtma-kеt takrorlanib ta’sir etishi mumkin. Natijada, 
matеriallarga egilish, cho‘zilish, buralish dеformatsiyalar paydo bo‘ladi. 
Tikuvchilik matеriallarida ko‘pincha chuzilish dеformatsisi hosil buladi. Mеxanik 
xususiyatlar jumlasiga uzish kuchi,chuzilishdagi uzayish, uzilishda bajarilgan ish, 
nisbiy uzish kuchi va boshqalar kiradi. Bu xususiyatlar matеrialning maksimal 
mеxanik imkoniyatini, sifatliyligini kursatish uchun ishlatiladi. Ularni aniqlash 
uchun matеriallardan to‘rt burchak tarzida namunalar, 50X200mm qilib 
tayyorlanadi. 
Materiallarning xususiyatlari 
Fizik xususiyatlar
guruhiga tikuvchilikda ishlatiladigan materiallarning 
gigfeskepikligi, havo va bug‘ o‘tkazuvchanligi, chang yutuvchanligi, 
elektrlanuvchanligi, optik va issiqni saqlash xususiyatlari kiradi. Bularning deyarli 
barchasi kiyimning inson badanini kun va havodan, issig‘i va sovug‘idan, 
yog‘ingarchilikdan, chang va boshqa atrofdagi muhitlardan saqlay olishini, kiyim 
ostidagi bo‘shliqdan o‘z vaqtida ortiq namlikni, bug‘ va gazlarni chetlashtirishni va 
bu yerda inson badanining harakati uchun kerakli iqlimni saqlashini, ya’ni 
kiyimlarning gigiyenikligini tavsiflaydi. Fizik xususiyatlarni quyidagi guruhlarga 
bo‘lish mumkin.
1. Materiallarning shimish qobiliyatiga bog‘liq xususiyatlar.
2. Materiallarning o‘zidan havo, suv, bug‘ va hokazolarni o‘tkazish 
qobiliyatiga bog‘liq xususiyatlari.
3. Materiallarning turli haroratlar ta‘siriga munosabatini tavsiflaydigan 
xususiyatlar.
4. Materiallarning optik xossalari.
5. Materiallarning elektrlanuvchanligi.

---

206 
Tikuvchilik materiallari suyuqlik gaz yoki bug‘ holatida bo‘lgan har xil 
moddalarni shimish qobiliyatiga ega. Bu holda materiallarning vazni, o‘lchovlari, 
mustahkamligi, qattiqligi va boshqa xususiyatlari o‘zgaradi. Tikuvchilik 
materiallarini va buyumlarni ishlab chiqarish va ishlatish paytlarida ular doim suv 
yoki bug‘ tavsirida bo‘ladilar. 
Materiallarning optik xossalari ularning yaroqlik oqimini miqdor va sifat 
jihatidan o‘zgartirish qobiliyatiga bog‘liq. Kiyim modelini tanlash, buyumning 
g‘ijimlanuvchanligi, hajmi, o‘lchovi va mutanosibligining ko‘z idrok etishi 
materilning optik xususiyatlariga bog‘liq.
Materiallarning elektrlanuvchanligi ularni hosil qiluvchi tolalarning 
kimyoviy tuzilishi va gigroskopligiga, atrofdagi havo namligiga, o‘rilishiga bog‘liq 
bo‘ladi.
Ko‘pincha materiallarning elektrlanuvchanligi bu salbiy xususiyat. U 
materiallarni va buyumlarni tayyorlash jarayonini qiyinlashtiradi. Kiyib yurganda 
esa kiyim tez kir bo‘ladi, badanga yopishadi va odam o‘zini noqulay his qiladi. 
Inson terisiga tegib turganda materiallarning musbat zaryadli elektr maydoni 
odamning asab, yurak-tomir turkumiga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. Manfiy 
zaryadlangan elektr maydoni esa foydali ta’sir ko‘rsatadi, revmatizm kabi 
kasalliklarni davolashda yordam beradi. Shu sababli xlorin tolasidan tibbiyotda 
qo‘llaniladigan davolash ichki kiyimlari tayyorlanadi. Materiallarning 
elektrlanuvchanligini kamaytirish uchun elektrlanishga qarshilik ko‘rsatuvchi 
maxsus moddalar (antistatiklar) bilan ishlov beriladi yoki tolalar aralashmasini 
tayyorlaganda bir-birini neytrallaydigan tolalar tanlanadi. Materiallarning 
elektrlanuvchanligi IVZ-1 markali elektr zaryadlarining kattaligi va ishorasini 
o‘lchovchi asbobda aniqlanadi.