Õz betinshe jumısı

Tekstli informaciyalardı kodlaw.
Házirgi waqıtta paydalanıwshılardıń úlken bólegi kompyuter járdeminde háripler, sanlar, tinish belgileri hám basqa belgilerden ibarat tekstli maǵlıwmatlardı qayta isleydi. Esaplab kóremiz, hámme belgiler neshe hám bizge qansha muǵdardaǵı bıytlar kerek. 10 dane san, 12 tinish belgi, 15 arifmetik ámel, lotin hám orıs alfaviti háripleri: jámi 8 bitga tuwrı keletuǵın 155 ta belgiler.
Informaciya ólshewi birlikleri:

1 báyit = 8 bıyt

1 bayt = 1024 báyit
1 Mbayt = 1024 Kbayt
1 Gbayt = 1024 Mbayt
1 Tbayt = 1024 Gbayt

Kodlawdıń mánisi sonnan ibarat, hár bir belgine ekilik kod daǵı 00000000 den 11111111 gacha bolǵan sanlardan biri yamasa onlıq kod daǵı 0 den 255 ke shekem bolǵan sanlardan biri uyqas etip belgilengen. Házirgi waqıtta orıs háriplerin kodlaw ushın 5 túrlishe kodlaw kestelerinen (KOI - 8, SR1251, SR866, Mas, ISO) paydalanıladı. Bir keste járdeminde kodlanǵan tekst basqa kestede tuwrı kórinbeydi.

Tiykarǵı belgilerdi kodlawdıń usılı ASCII (American Standart Code for Information Interchange-maǵlıwmatlardı almasish ushın Amerika standartı )-kodı dep atalıp, 16 lik sanaq sistemasında kodlanǵan 16 ǵa 16 kesteden ibarat.

Dawıslı informaciyalardı kodlaw.
Fizika stuldan ekenin aytıw kerek dawıs bul hawanıń shayqalıwı bolıp tabıladı. Óziniń tábiyaatına kóre dawıs úzliksiz tolqın bolıp tabıladı. Eger dawıstı elektr signalǵa ózgertirsak (mısalı, mikrofon járdeminde), biz waqıt ótiwi menen ózgeriwshi bir tegis kernewdi kóriwimiz múmkin. Kompyuter analog signaldı qayta islewi ushın onı qanday da ekilik kórinistegi sanlar izbe-izligi kórinisine ózgertiwimiz kerek. Onıń ushın bolsa diskretizatsiya hám nomerlew kerek. Bul jumıs bunday formada da bolıwı múmkin: málim bir waqıt aralıǵindaǵı signal amplitudalarini anıqlaw hám alınǵan cifrlı maǵlıwmatlardı kompyuter yadına jazıw.

Informaciyanı ekilik sanaq sistemasında kodlaw
Kompyuter nomerleriniń ózin emes, bálki sol nomerlerdi ańlatiwshı signallardı parıqlaydı. bunda nomerler signaldıń eki ma`nisi menen (magnitlanǵan yamasa magnitlanbaǵan ; jalǵanǵan yamasa jalǵanbaǵan ; awa yamasa joq hám taǵı basqa... ) ańlatpalanadı. bul jaǵdaydıń birinshisin 0 nomeri menen, ekinshisin bolsa 1 nomeri menen belgilew qabil etińa bolıp, informaciyanı eki belgi járdeminde kodlaw atınıń alǵan. Bul usıl qısqasha etip, ekilik kodlaw dep da ataladı. bunda hár bir nomer hám álippe degi belgi jáhán ulgilaridagi kodlaw kestesi - ASCII (American Standart Code for Information Interchange) kestesi járdeminde ekilik belgiler ketma - ketligida ańlatpalanadı.
Kodlaw usılları eki - Tegis hám tegis emes túrde bolıwı múmkin. Tegis usıllarında birdey kólem degi belgilerden paydalanılsa, tegis emes usılda belgiler tuli kólem degi belgilerdi óz ishine aladı.
Kodlawdıń tegis emes usılına Morze álippesi usılları mısal bóle aladı, sebebi ol jaǵdayda hár bir hárip hám raqanga uzın hám qısqa signallardıń ekilik ketma - ketligi sáykes keledi. Mısalı “Y” hárıbine bir ǵana noqat uyqas kelse, “O” hárıbi ushın ush tire sáykes keledi. bunday usıl menen informaciyalardı uzatıw múmkin bolsa -de, olardı qayta islew úlken mashqalalı wazıypa bolıp tabıladı. Sol sebepli de informaciyalardı qayta islew quralı esaplaw mashinalarında tegis kodlaw usıllarınan paydalanıladı. Kompyuterlerde hár bil belgine 0 hám 1 belgileriniń izbe-izliginen ibarat segizta belgi uyqas qóyıladı. Sol sakkista belginiń hár biri bıyt dep ataladı. sakkista bıyt bolsa bir bayttı tashki etedi.
8 0 hám birlaning túrli kombinatsiyasınan paydalanıp, túrli túrdegi belgilerdi kodklashimiz múmkin. 0 hám 1 den ibarat nomerler járdeminde olardı sakkistadan ajratsak, bul kombinatsiyalar sanı 28 = 256 boldı hám olar járdeminde 256 hárip, nomerler hám túrli basqa belgilerdi kodlaw múmkinshiligin tuwıladı.
Bir belgi kompyuterlerde kodlaw ushın 8 bıyt, yaǵnıy 1 báyit jay jetedi. Kórinip turıptı, olda, 1 báyit orında ekilik kod arqalı 256 belgin kodlaw múmkinshiligi bo.
ASCII kestesi járdeminde ayırım belgilerdiń ekilik Sisteması daǵı kodlardı mısal retinde keltiremiz.
A-01000001
B-01000010
C-01000011
I-01001001
J-010011010
K-010011011
M-010011101
N-01001110
O-01001111

Yaǵnıy ASCII kesteinde keltirilgen sıyaqlı Abelgisini on dana altılıqta 14 ke teń (belgi turǵan katekte kesidhgab sitr hám ústin nomerleri qosıladı ) 14 - 41 tetrada tiykarında 1=0001; 4 = 0100. Sonday eken A belgisin komyuterda kodlanıwı 01000001 boladı, LOLA sózin tómendegishe kodlaw múmkin.

01001100 01001111 01001100 01000001
Buyrıqlardı yamasa túrli basqa túrdegi informaciyalardı kodlaw ushınshu tártipte yondoshiladi. biraq túrli marka daǵı kompyuterlaar ushın bul jantasıw túrlishe bolıwı múmkin. Bul texnikanıń ózgeshelikine baylanıslı bolǵan jaǵdayda bolıp tabıladı.
0 hám 1 lar ketma - ketligi menen grafik informaciyalardı da kodlaw muimkin. Onıń ushın tómendegi usıldan paydalanıladı. Rozmomadagi suwretke diqat menen razm solsangiz, ol mayda noqatlardan (olardı polografiya tilinde “Rastor” deyiwedi) shólkemleskenligin kóresiz. túrli polografiya úskenelerinen paydalanilganlikboyis, bul noqatlardıń qısıqlıǵı túrlishe boladı. Kópshilik gazetalar daǵı súwretlerde 1 sm lik uzınlıqta 24 noqat boladı, yaǵnıy 10 x 10 sm2 ólshewindegi súwret shama menen oltmushming noqattan ibarat boladı. Bular birdey dárejedegi aq hám qara noqatlarda ibarat bolsa ol hoda bir noqat daǵı 1 bıyt jetkilikli bolmaydı. 2 bıyt menen noqattıń tórt qıylı reńin 00-aq, 01 ash kúl reń 10 -kúl reń, 11-qara reńni kodlaw múmkin bolsa úsh bıyt sakkis hil reńni, 4 bıyt 16 qıylı reńni kodlaw múmkinshiligin beredi.