Óz betinshe jumíSÍ tema: Nasırov Dosjan Sipatdinovichtiń ilimiy izzertlewleri

ÓZBEKSTAN RESPUВLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLI TÁLIM MINISTRLIGI
BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI


Filologiya hám tillerdi oqítíw fakulteti


Qaraqalpaq tili bakalavr tálim baǵdarı

Til bilimi táriyxı páninen


ÓZ BETINSHE JUMÍSÍ

TEMA: Nasırov Dosjan Sipatdinovichtiń ilimiy izzertlewleri

Tapsırǵan: Qurbanbaeva G.
Qabıllaǵan: Atabaev X.

2021-2022-oqıw jılı
Tema: Nasırov Dosjan Sipatdinovichtiń ilimiy izzertlewi

Joba:

1. 
   Ómir jolı.
   
2. 
   Ilimiy izzertlewler.
   
3. 
   D.S.Nasırovtıń ataqları hám miynetleri.
   
4. 
   Paydalanılǵan ádebiyatlar.
   

Nasırov Dosjan Sipatdinovich – 1927-jılı 3-yanvarda Moynaq rayonınıń Tikózek awılında tuwılǵan. Milleti qaraqalpaq. 1943-45 jıllarda Shımbaydaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik muǵallimler institutınıń qaraqalpaq tili hám ádebiyatı fakultetinde oqıdı. 1945-47 jıllarda Moynaq rayonında muǵallim, orta mektepte direktor orınbasarı, sońınan rayonlıq xalıq bilimlendiriw bóliminiń inspektorı bolıp jumıs isledi. 1949-jılı Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı qaraqalpaq tili hám ádebiyatı fakultetin tamamlap Moskvadaǵı SSSR IA N.YA. Mar atındaǵı til hám oylaw institutınıń (sońınan til bilimi institutı) aspiranturasına kirdi. 1954-55 jılları Ózbekstan ilimler akademiyası Qaraqalpaqstandaǵı ekanomika hám mádeniyat institutında til hám ádebiyat bólimin basqardı.

1955-59 jılları Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutı direktorınıń orınbasarı hám qaraqalpaq tili kafedrasınıń baslıǵı bolıp isledi hám qaraqalpaq tilinen lekciyalar oqıdı. 1959-63 jılları Ózbekstan ilimler akademiyası Qaraqalpaqstan filialı TTÁI direktorınıń orınbasarı bolıp isledi há qaraqlpaq tili tariyxı hám dialektologiyası sektorın basqardı.
1988-91 jıllarda sol instituttıń direktorı bolıp jumıs isledi. 1991-jıldan baslap Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq Mámleketlik universiteti fakultetler aralıq qaraqalpaq tili kafedrasın basqardı. 1992-jılı 20-dekabrde Nókis qalasında qaytıs boldı.
1954-jılı Moskvada “Qaraqalpaq tilindegi kelbetlik feyil, onıń sintaksislik funkciyaları” degen temada kandidatlıq dissertaciyasın, 1976-jılı Tashkentte “Qaraqalaq ulıwma xalıqlıq sóylew tiliniń qáliplesiwi hám onıń dialektlik sisteması” degen temada doktorlıq dissertaciyasın jaqladı. 1977-jılı professor ataǵńn aldı. D.S.Nasırov qaraqalpaq til biliminiń derlik barlıq tarawları boyınsha ilimiy izertlewler júrgizdi hám ilimiy jumısların jazdı. Qaraqalpaq tiliniń grammatikası tarawında ol kńplik kategoriyası, kelbetlik feyil boyınsha monografiyaların baspadan shıǵardı. Ol házirgi qaraqalpaq alfaviti hám orfogragiyalıq qádeleriniń jiynaǵınıń dúziwshileriniń biri. Sózlikler dúziw isinede belsene qatnasıp “Qaraqalpaqsha-Russha sózlikti” (M.1958) “Russha-Qaraqalpaqsha sózlikti” (M.1967) redaktorlawǵa qatnastı.
Ilimpazdıń júdá jemisli islegen tarawı bul – qaraqalapq tiliniń tarıyxı hám dialektologiyası. Qaraqalpaq tili estelikleriniń tili boyınsha qaraqalpaq tili dialektleriniń klassifikaciyası, olardıń leksikalıq, fonetikalıq, grammatikalıq ózgesheliklerin anıqlaw boyınsha bir qansha maqalalar járiyaladı. Onıń basshılıǵında “Qaraqalpaq tiliniń dialektologiyalıq sózligi” hám “Qaraqalpaq tiliniń dialektologiyalıq atlası” dúzildi.
D.S.Nasırovqa 1977-jıl “Qaraqalpaqstan Respublikasına miyneti singen ilim ǵayratkeri” ataǵı berildi.
Miynetleri
- Причастие и его синтаксический функции в каракалпакском языке. АКД.М., 1954 г. 20б
- Становление каракалпакского общенародного разговорного языка и его диалектная система. АДД.Н., 1976 г. 60б
- Qaraqalpaq tilinde kóplik kategoriyası. N., 1961. 47 b.
- Qaraqalpaq tilinde kelbetlik feyil. N., 1964. 171 b.
- Становление каракалпакского общенародного разговорного языка и его диалектная система. Нукус-Казань, 1976 г. 400б
- Russha-Qaraqalpaqsha lingvistikalıq terminler sózligi. N., 1979. 232 b. (A.Bekbergenov hám A.Jarımbetov penen birge)
- Qaraqalpaq tiliniń dialektologiyalıq sózligi. N., 1983. 404 b. (O.Dospanov penen birge)
- Ilimpaz hám pedagog. N., 1984. 47 b. (A.Bekbergenov penen birge)
- Qaraqalpaq tili (Pedushilishe studentleri ushın sabaqlıq). N., 1985. 296 b. (O.Dospanov hám J.Qayırbaev penen birge)
- Каракалпаки – Системы личных имен у народов мира. М., 1986 г. 153-156 б. (Л.С. Толстова менен бирге)
- Становление и развитие каракалпакской письменность. Н., 1987 г. 36 б
- Каракалпакского языкознание. Указатель литературы «1928-1988» Н., 1989, 108 б. (A.Bekbergenov penen birge)
- Проблемы двуязычия и многоязычия в каракалпаки. Н., 1990, 52 б. (К. Косжанов пенен бирге)
- Matematika terminleriniń russha-qaraqalpaqsha sózligi. N., 1992. 434 b. (basqada avtorlar menen birge)
- Russha-Qaraqalpaqsha sóylesiw sózligi. N., 1993. 136 b. (A. Jaqsıbaev penen birge)
- Qaraqalpaq ádebiyatı klassikleri shıǵarmalarınıń tili. N., 1995. 224 b. (O.Dospanov penen birge)
- Túrkiy tillerdiń jaqba estelikleri. N., 1996. 36 b. (Q.Paxratdinov penen birge)

Paydalanılǵan ádebiyatlar.

1. 
   Qaraqalpaq tilin izertlewshiler. A.Bekbergenov, Q.Paxratdinov. Nókis “Qaraqalpaqstan” 2000-jıl.
   
2. 
   Qaraqalpaq til biliminiń tariyxı. A.Dawletov, M.Qudaybergenov. Nókis “Qaraqalpaqstan” 2001-jıl.