|
stalinizm
va
turg'unlik
yillarida olib borilgan
siyosatda siyosiy mafkuraning reaksion roli yaqqol k o ‘zga tashlanadi.
S iyo siy m a fk u ra g ‘o y a la r, q a ra s h la r , k o n s e p s iy a la rd a n
tashqari, m a ’lum gu ruhlar, partiy alar va d avlatlarning siyosiy
m aqsadlarini va baholarini ham o ‘z ichiga oladi. Siyosiy m afkura,
shu bilan m a ’lum m a’m uriy hokim iyat kuchiga ham ega b o ‘ladi.
Siyosiy m afkura ijtimoiy ongning barcha huquqiy, axloqiy, falsafiy,
diniy, estetik va boshqa shakllariga kuchli t a ’sir k o ‘rsatadi. U ning
bu ta ’sirini biz, a w a lo , huquqiy ong m isolida yaqqol k o ‘ramiz.
b) Huquqiy ong va uning xususiyatlari
Huquqiy ong — bu o ‘zida davlat qonunlari va huquqiy
norm alari t o ‘g ‘risidagi bilim larni ifo d a lo vch i ta s a w u r la r ,
tushunchalar, g ‘oyalar, qarashlar, nazariyalar tizimidir. Huquqiy
ong — ijtimoiy munosabatlar tizimidagi huquqiy munosabatlarni
aks ettiruvchi ijtimoiy ong shaklidir.
205
H uquqiy ong, siyosiy ong bilan birgalikda, jam iyat hayotida
va rivojlanishida katta rol o'ynaydi va o ‘ziga xos m uhim ahamiyatga
ega. H uquqiy ong jam iyat ijtim oiy tuzum i bilan bevosita b o g iiq
boMib, uning m azm unini real bazis belgilaydi. H uquqiy ong ijtimoiy
guruhlar, ijtimoiy tabaqa va qatlam larning ijtimoiy-siyosiy tuzumga,
davlat hokim iyatiga, jam iyatnin g siyosiy tashkilotlariga, u m u m an
siyosiy tizim iga nisbatan m unosabatlarini, kishilam ing o ‘z shaxsiy
va ijtim oiy m aqsadlari ham da m anfaatlarini him oya qilishi, ularni
ro 'y o b g a ch iq arish i, fu q aro la rn in g ja m iy a td a tu tg an o ‘rni va
im tiyozlarini belgilaydigan m ajburiy tartiblar, qonunlar, norm alar
va qoidalarida ifodalanadi.
H uquqiy ong ham siyosiy ong kabi tarixiy kategoriyadir. U
ham jam iyat taraq qiy o tin in g m uayyan bosqichida kishilam ing
jam iyatdagi tutgan o ‘rni, roli va ega boMgan mavqeyini anglay
b o sh lash la ri b ilan p ay d o boMadi. H u q u q iy o n g n in g m u h im
xususiyatlaridan biri — iqtisodiy tuzum ni, real bazisni bevosita aks
ettirish bilan chegaralanib qolm ay, balki uni davlat hokim iyatiga
xos huquqiy tartiblar, q o nu n lar va qoidalar orqali ifodalaydi.
H uquqiy ongning m uh im elem enti — huquqiy qarashlardir.
H u q u q iy q a ra sh la rd a ja m iy a td a g i m a ’lum g u ru h , ta b a q a va
qatlam ning iqtisodiy va siyosiy hukm ronligi, jam iyatdagi ijtim oiy
m unosabatlar, h uquqiy aktlar, n o rm alar bilan m ustahkam lash
voMlari ham da siyosiy hokim iyatni tashkil qilishning usullari va
shakllari, kishilam ing jam iyatdagi fiiqarolik huquqiy m unosabatlari
aks etadi. Bu jih atd an huquqiy m unosabatlar va huquqiy qarashlar
bir-biridan farq qiladi.
H uquqiy m u n osabatlar jam iyat ijtim oiy m unosabatlarining
bir turi b o ‘lib, ular m oddiy va m a’naviy m unosabatlardir. H uquqiy
qarashlar esa, huquqiy ongning m uhim elem enti sifatida o 'zla rid a
ana shu m unosabatlarni aks ettiradi. B oshqacha aytsak, huquqiy
q a ra s h la r h u q u q iy m u n o s a b a tla rn in g in ’ik o sid ir, y a ’ni u la r
m a ’naviy hodisalardir. Shuning u ch u n huquqiy m unosabatlarni
huq u q iy q arash lar bilan ay n an b ir xil h o d isalar, deb q arash
n o to ‘g ‘ridir. H uquqiy ong, huquqiy m unosabatlarni, jam iy atd a
yuzaga kelgan huquqiy tartiblarni, huquqiy n o rm alar va q o n u n -
qoidalarni anglash, ularga boMgan kishilam ing m unosabatlarini
b ilish, h u q u q iy h o d isa la rn i b a h o lash asosida payd o boMadi.
Jam iyatda yashovchi kishilam ing m oddiy va m a’naviy turm ush
sh aro itla ri va u la rn in g ja m iy a td a egallagan m avqeyi tu rlic h a
boMganligidan huquqiy ongi ham turli darajada boMadi.
206
J a m iy a td a h u q u q iy o n g h u q u q iy m a d a n iy a t d a ra ja sig a
ko‘tarilishi zarur. H uquqiy ong insonning jam iyatdagi qonunlarni
bilishidir. H uquqiy m adaniyat esa, kishilarning o ‘z faoliyatida bu
qonunlarga am al qilishidir.
Buning uch u n , Prezidentim iz t a ’kidlab aytganlaridek,
Do'stlaringiz bilan baham: |
