‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

asrda keng tarqalgan falsafiy ta’limotlardan yana biri —
neopozitivizmdir.
Neopozitivizm, 
y a ’ni yangi p o z itiv iz m , XX asr falsafasining 
g ‘arb m am la k a tla rid a eng keng o m m a la sh g a n va ilm iy -m a ’naviy 
m uhitda katta ta ’sir kuchiga va m avqeiga ega b o ‘lgan falsafiy oqim dir.
N eopozitivizm ning g ‘oyaviy otasi k o ‘zga k o ‘ringan Avstraliyalik 
m a n tiq s h u n o s va fizik o lim
M oris Shlik 
(1 8 9 2 — 1 9 3 6 -y illar) 
hisoblanadi.
N e o p o z itiv iz m n in g falsafiy t a ’lim o ti m o h iy a tig a k elsak, u 
asosan u c h k o ‘rin ish d a n a m o y a n b o i a d i . B irin c h i k o ‘rinish — 
„ m a n tiq iy p o z itiv iz m 1* nom i bilan m a s h h u r b o i i b . „V en a t o ‘ga- 
rag i“ n in g ilk sh a k lla n ish i d a v rla ri b ila n b o g iiq d ir . „ M a n tiq iy
p o z itiv iz m “ ning m a ’nosi sh u n d a k i, n e o p o z itiv istla r X IX asr oxiri 
va XX asr b o sh la rid a sh ak llan a b o sh la g a n yangi fan so h alari — 
m atem atik m antiq, semiotika va boshqa form al fan sohalariga ortiqcha 
b a h o b erish ad i. U la rn in g fikr y u ritish in in g m a n tiq i quyid ag ich a: 
agar inson bilishi tafakku r asosida so d ir b o is a , d em ak , u tu sh u n - 
c h a la rd a n fik rlash vositasi ta rz id a fo y d a la n a d i. T u s h u n c h a la r
e sa ,n a rsa la m in g tim so llari, belgilarid ir. B ilishning asosiy m aqsad i 
m az k u r tim so llarn in g m a ’n o sin i a n iq la s h d a n ib o ra td ir. N e o ­
p o z itiv iz m n a m o y a n d a la ri R .K a rn a p va G .R e y x e n b a x la rn in g
k o 'rsatish ich a, tafak k ur kishi tajribasiga ijodiy erkinlik b a g ish la y d i. 
B uning natijasid a tafa k k u r o la m d a m avjud b o im a g a n n a rsa lar 
h a q id a h a m tu s h u n c h a yaratish i m u m k in . Bu b ila n u la r ayrim
d ed u k tiv fan lar, ju m la d a n , m a te m a tik a n in g ijodiy im k o n iy atlarig a 
k atta b a h o berib y u b o rish ad i.
„ M a n tiq iy p o z itiv iz m “ n ing asosiy g n o seo lo g ik xatosi sh u n d a n
ib o ratk i, u la r m a te m a tik a va m a n tiq fan lari ish la ta d ig an sim vol va
101

---

belgilarni k ish in in g hissiy ta jrib a sid a n b u tu n la y ajratib q arash ad i. 
H a r b ir belgi, sim vol o stid a in so n n in g h issiy -m a n tiq iy faoliyati 
(am a liy o t) y o tg an in i a n g lash m ay d i.
U la r m a te m a tik a va m a n tiq fan larin i falsafa fan id a n u stu n
q o ‘yishga in tila d ila r, y a ’ni falsafa abstrak t tu s h u n c h a la r asosida 
em as, balki ilm iy bilish, tu sh u n c h a va sim vollam ing m antiqiy taxlili 
bilan sh u g ‘u lla n m o g ‘i k e ra k , d eb d a ’vo q ilishadi. S h u n d a y qilib, 
,,m a n tiq iy “ p o z itiv istla r falsafan in g d u n y o q a ra sh va m eto d o lo g ik
v azifalarin i in k o r e tish ib g in a q o lm a y , u m u m a n falsafani m a n tiq
va m atem atikaga ,,q u rb o n “ qilishadi.
N e o p o z itiv iz m n in g ijobiy to m o n la ri h am e ’tib o rg a sazovordir. 
Bu, b irin c h i g ald a, ulardag i h u rfik rlilik , ilm iy b ilish n in g yangi 
to m o n larin i qidirishga u rin ish larid a, a n ’anaviy m eto d lard an chetg a 
ch iq ish g a h a ra k a t q ilish la rid a k o 'rin a d i. N e o p o z itiv iz m ta ra fd o r- 
larin in g b u n d a y u rin ish la ri zoye k e tm a d i. G ‘arb ilm id a b u n d a y
m eto d o lo g iy a t a ’sirid a k ib e rn e tik a , g e n e tik a, se m io tik a , ax b o ro t 
nazariyasi, bionika kabi turli fan tarm o q lari vujudga keldi. M antiq iy
p o z itiv iz m , lingvistik tah lil falsafasi a v to m a tik a , tele m e x a n ik a va 
kom pyutersozlikka katta hissa q o 'sh d i, bashariyat oldida inson aqliy 
faoliyatini m od ellash tirish va form allash tirish m um kinligi haqidagi 
m u a m m o la rn i k eltirib c h iq a rd i h a m d a u larn i hal etish y o ‘llarini 
k o 'rsatish g a y o rd am berd i.