‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

,
narsa о ‘zjcia
 
“n in g m o h iy a tin i bila o lm a y d i, u la r h o d i- 
salarn ig in a biladi. K a n t fik rich a, h o d isa la r d u n y o si tartib siz , u 
h ech q a n d a y q o n u n iy a t va zaru riy atg a b o ‘y su n m ay d i. In so n bilish 
ja ra y o n id a h o d isa la r d u n y o sig a ta rtib k irita d i, u n i m a ’lu m bir 
vaqt va m ak o n bilan b o g ‘lab o ‘rganadi.
N em is klassik falsafasining eng yirik vakili 
Georg Vilgelm Hegel
edi. H egel t a ’lim otich a, barch a m avjud n arsalarning asosida 
,/nutIaq
g ‘o y a “
ning (u m u tlaq ru h h a m deb atalad i) rivoji yotadi. D astlabki 
paytda m utlaq g ‘oya 
,sof borliq
“ sifatida m avjud b o ‘ladi. K eyinchalik 
u rivojlanib, m a z m u n jih a td a n b irid a n biri b o y b o ‘lgan tu s h u n - 
chalarni vujudga keltiradi. M u tlaq g ‘oya o ‘zining b u tu n m az m u n in i 
ifoda e tm a g u n c h a rivojlanib b o ra v e ra d i. M a n a sh u rivojlanish 
ja ra y o n id a m u tla q g ‘o y a ta b ia tn i k e ltirib c h iq a ra d i va m o d d iy
n a rsa lar tarz id a n a m o y a n b o ‘ladi. M u tla q g ‘o y a n in g ta b ia t ta rz id a
k o ‘rin is h id a n a w a l, m e x a n ik h o d is a la r v u ju d g a k e la d i, keyin
kim yoviy b irik m a la r va n ih o y a t, in so n , ja m iy a t p a y d o b o ‘ladi. 
S h u n d a n keyin m u tla q g ‘oya o ‘zi u c h u n b e g o n a b o ‘lgan m o d d iy
q o b iq d a n c h iq ib , y a n a o 'z in in g a w a lg i s h a k lid a ,y a ’ni k ish ilarn in g
ongi, tafakkuri shaklida yashaydi. In so n ongi rivojlangani sari g ‘oya 
tobora m oddiylikdan qutulib boradi. Pirovard natijada, m utlaq g ‘oya
87

---

o 'z in in g oldingi h olatiga qaytadi. E ndi u 
,sof borliq 
“ h o latid a em as, 
balki o ‘zining b u tu n m a z m u n in i ifoda etg a n va „an g lan g an b o rliq “ 
sifatida k o ‘rinadi.
H egel o ‘z falsafiy tiz im in i (sistem asin i) y a ra tib , m u tla q g ‘oya 
o 'z in in g boy m az m u n in i m o d d iy o lam — tab ia t va ja m iy a t sifatida 
ifoda e tish in i k o ‘rsa ta r e k a n , a w a lo , d u n y o uzluksiz ta ra q q iy o td a
ek an lig in i qayd etad i. Ik k in c h id a n , m u tla q g ‘o y a n in g tara q q iy o t 
ja ra y o n in i o c h ib b e ra r e k a n , m a n a shu ja ra y o n q a ra m a -q a rs h i 
to m o n la rn in g k urash i o rq ali so d ir b o 'lis h in i, b u n d a b ir tu sh u n c h a
ikkinchi tu s h u n c h a to m o n id a n in k o r e tilish in i, o ‘tilg an b o sq ich
y a n a d a yu q o ri d a ra ja d a ta k ro rla n ish in i k o 'rsa tib b erad i. A lb atta, 
H egel h a r d o im h a m o ‘z d iale k tik ta m o y illa rin i izchil ifoda eta 
olm adi. Bu, ayniqsa, Hegel dialektikani m oddiy olam ga q o ‘llaganida 
y aqq ol k o 'rin a d i. S h u n g a q a ra m ay , d iale k tik ta fa k k u r u slu b in i va 
u n in g asosiy q o n u n la rin i ta d q iq etish b ilan H egel falsafiy fikr 
taraqq iy o tiga b eb a h o hissa q o ‘shdi.
N e m is klassik fa ls a fa s in in g s o ‘nggi vakili