‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

l- § . Qadimgi Hindiston, Xitoy va Yunonistondagi
falsafiy ta’limotlar
Ilk falsafiy fikrlar qadimgi Hindiston, Xitoy, 0 ‘rta Osiyo va 
Yunonistonda kelib chiqqan.
Qadimgi Hindistondagi falsafiy maktablar asosan ikki tur- 
kumga b o ‘lingan. Biri — V edalardan kelib chiqqan va unga 
suyanuvchi maktablar; ikkinchisi — Vedalarni tan olmaydigan, 
ularni rad etuvchi maktablardir. Vedalarni tan oluvchi va ularga 
suyanuvchi maktablarga vedanta, mimansa, sankxyan, nyaya va 
vaysheshika maktablari kiradi. Vedalarni tan olmaydigan falsafiy 
maktablarga jaynizm, buddizm va chorvaka maktablari kiradi.
Ularning ayrimlari bilan tanishib chiqaylik.
Vedalar ta ’lim otini talqin etuvchi dastlabki diniy - falsafiy 
maktablardan biri 
mimansa 
va 
vedantadir. 
Bu ikkala maktab ham 
Vedalarni muqaddas kitoblar deb biladi va kishilardan hayotda 
ularga to ia amal qilishni talab qiladi. Biroq, ularda diniy qarashlar 
bilan bir qatorda sof falsafiy masalalar ham ko‘tarilgan.
V e d a n ta m a k ta b i n a m o y a n d a la r i j o n b ila n X u d o n in g o ‘z a ro
m u n o s a b a ti m a s a la sig a e ’tib o r q a r a ta d ila r.
Vedanta maktabi falsafiy taiim o tin i ishlab chiqishda 
Bada-
rayana 
degan faylasuf katta xizmat qilgan. Bu maktab vakillari jon 
va Xudoning o‘zaro munosabati masalasida ikkiga bo‘lingan. 
Madxva
tarafdorlari Xudo va jo n tam om an m ustaqil narsalardir deb 
o'rgatsa, 
Sharkata 
tarafdorlari bunga teskari fikrni, ya’ni Xudo va 
jon birdir, degan qarashni ilgari surganlar.
Vedalarni sharhlash va undagi aqidalarni falsafiy jihatdan 
asoslashda sankxya maktabi alohida o ‘rin tutadi. Bu maktabning 
asoschisi Kapiladir. U taxminan m iloddan aw algi 600-yillarda 
yashagan. 
Sankxya
maktabi ikki boshlang‘ichni — moddiy va ruhiy 
asoslarni e ’tirof etadi. Sankxya maktabining ta ’limotiga ko ‘ra, biz 
yashab turgan dunyodagi ham m a narsalar moddiydir. Biroq, 
moddiylik bilan bir qatorda, dunyoning ruhiy asosi ham bor. 
Sankxya maktabi bu ruhiy asosni 
Prakxriti,
deb ataydi. Prakxriti 
dunyodagi hamm a narsaning asosi, u abadiydir.
37

---

Ikkinchi turkum ga kiruvchi m aktablar ichida jaynizm va 
chorvaka falsafasi diqqatga sazovordir.
Jaynizm falsafiy m aktabining asoschisi