|
1 I. A. Karimov.
0 ‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tah-
did, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. Asarlar, 6-jild,T.,
,,0 ‘zbekiston“ , 1998, 110-bet.
148
Ekologik ong, bu aw alo , insoniyat tabiatning b ir b u tu n
ajral-
mas qism i ekanligini, inson faqat tabiat bilan birga
mavjudligini
anglashni bildiradi. Tabiat bilan insonning, tabiat bilan jam iyatning
o ‘zaro m uvozanatini va ularning uyg‘unligini saqlashning birinchi
va eng zarur sharti — bu Y er kurrasidagi b u tu n
kishilarning
o ‘zaro oqilona tinch -totuv yashashga intilishlaridir. Jah o n xalqlari,
ularning ijtim oiy tuzum lari, siyosiy m aslaklari, diniy e ’tiqodlari,
irqi va millati qanday b o ‘lishidan q at’iy nazar, ular ekologik jihatdan
u m u m iy b o ‘lg a n , b itta Y er k u rra s id a y a s h a m o q d a . J a h o n
xalqlarining h ar biriga xos o ‘z intilishlari, m anfaatlari va maqsadlari
b o iis h i m um kin. Lekin, u la r bu m aqsadlarini am alga oshirishlari
u c h u n o ‘z k u c h - g ‘a y ra tla rin i b irg a lik d a b u tu n Y er k u rra si
ekologiyasini saqlash m uam m olarini hal qilishga qaratishlari lozim.
Zero, ularda tabiatni yangicha tushunish, tabiat to ‘g ‘risida yangicha
tafakkurni shakllantirish, unga n isbatan o q ilo n a m u n o sabatd a
bo 'lishni qaror toptirish, tabiatni falsafiy tu shunish va tu sh u n -
tirishning m arkaziy m asalalaridan biridir.
2- § . „Jonli“ va ,,honsiz“ tabiat, ,,hayot“ tushunchasi
A trof-m uhitni tashkil etgan p red m et va h odisalar jonsiz va
jonli narsalardan iborat b o ‘ladi. Jonsiz narsalam ing majmuasi jonsiz
tabiatni tashkil qiladi. Jonli narsalam ing m ajm uyi esa, jonli tabiat,
deb ataladi. Jonsiz va jon li tabiatni b ir-b irid an farqlovchi asosiy
narsa, bu — jonli tabiatga xos hayot jarayonidir.
H ayot jaray on in i m utafakkirlar, o lim lar qadim zam o n d an
boshlab falsafiy tush u nish g a, tu sh u n tirish g a, izohlab berishga
harakat qilib kelishgan.
XVII
asrga kelib, jonli tabiat haqidagi bilim lar taraqqiy etib,
biologiya maxsus fan sifatida falsafadan ajralib chiqdi. Biologiya fani
rivojlanishi natijasida, h ar qanday tirik m avjudot faqat tirik mav-
ju d o td a n bunyodga keladi, degan q a f iy xulosa qaro r topdi. Bu
qarash biologiyada „Tirik zot borki, tirik zotdan bunyodga keladi“
degan q o n u n bilan ifodalanadi. Lekin, shuni ta ’kidlash lozim ki,
bu
qo nu nning paydo b o ‘lishi „H ay ot nim a, u Y erda qanday
paydo b o ‘lgan?“ degan savolga javob bermaydi. Shunga qaramasdan,
XIX asrning 70-yillariga kelib, ,,H ay o t“ va „jonli ta b ia t“ kabi
tushunchalarga turlicha yondashish, ularga berilgan turli xil ta ’riflar
paydo bo‘ldi. Bunday ta ’riflaming biriga ko‘ra, „H ayot — oqsil tana-
chalarining yashash usuli b o 'lib , bu yashash usuli o ‘sha tan ach a
(jism )lar kim yoviy ta rk ib in in g d o im o o ‘z - o ‘zid an yangilanib
149
turishidan ib orat“ , deyiladi. B unda hayot mavjud b o ‘lgan h am m a
joyda, uning, qanday b o ‘lm asin, biror oqsil bilan bog‘langanligini
va beistisno hayot hodisalarini uch ratam iz. Lekin, XX asrda
tabiatshunoslik, xususan, biologiya sohalarida yirik ilm iy kash-
fiy o tlar qilind i. Shu m u n o sa b a t b ilan b a ’zi o lim la r ,,h a y o t“
tushunchasiga berilgan yuqoridagi ta ’rifni kengaytirish, uni to ‘l-
dirish m aqsadga m uvofiqligini aytib, jonli jism larning xossalari
h aq ida o ‘z fikrlarini b ild irm o q d alar. U lar jo n li jism lar ochiq
tizim lardan iboratligi, ularga oziq m oddalari orqali doim o yangi
energiya kirib turishi va o ‘zlari iste’mol qilgan narsalarni chiqindilar
sifatida tashqi m uhitga chiqarib turishi, ana shunday holdagina
yashay olishi, y a ’ni hayot mavjud b o ‘lishini aytishadi.
Jonli jism lar o ‘z -o ‘zidan boshqarilish xususiyatiga ega b o 'lib,
tarkibiy tuzilishi jih a tid a n oqsillar va nuklein kislotalardan iborat,
deb t a ’riflandi. Keyingi vaqtlarda biolog olim M.V. V olkenshteyn
to m o n id an jonli jism larga berilgan quyidagi ta ’rif xarakterlidir:
Do'stlaringiz bilan baham: |
