‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

tanlab olingan yo'lning asosiy m azm uni va m o h iy a tid ir“].
0 ‘zbekiston haqiqiy dem okratik va rivojlangan davlatga ayla­
nishi, y a ’ni, yangi sifatga ega b o lis h i u ch u n ju d a k o ‘p iqtisodiy, 
siyosiy va m a’rifiy islohotlami amalga oshirish kerak. Taraqqiyotning 
tadrijiy y o 'li — 0 ‘zbekistonni ja h o n d ag i rivojlangan davlatlar 
darajasiga olib chiqishning m u h im shartlaridandir.
E ndi, rivojlanishning sababi n im a, degan m asalani k o ‘rib 
chiqamiz.
b) Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi.
Borliqdagi h ar bir narsa yoki hodisa q aram a-qarsh i to m o n - 
larning birligidan iborat b o ‘ladi. A na shu bir-birini taqozo etuvchi 
va o 'zaro bir-birini inkor qiluvchi to m o n lar o ‘rtasidagi m unosabat
1 I .A. Karimov. 
0 ‘zbekistonning o ‘z istiqlol va taraqqiyot yo'li. Т., 
,,0 ‘zbekiston“ , 1992, 10-bet.
139

---

ziddiyat deb ataladi. X uddi shu ziddiyat, qaram a-qarshi to m o n lar 
o ‘rtasidagi kurash, rivojlanishning sababi, u n ing m anbayi h iso b ­
lanadi.
Buni tushunib olish uch u n ,,ayniyat“ , ,,tafovut“ , „zidd iy at11, 
,,qaram a-qarshilik“ kabi tushunchalarning o'zaro m unosabatlarini 
bilish lozim.
N arsa va hodisalardagi o ‘zaro o'xshash tom onlar birligi 
ayniyat
deyiladi. 
Ayniylik 
— narsa va hodisalarning to m o n lari va xususi- 
yatlarining birga mavjudligini ifodalaydi. H ar bir narsa yoki hodisada 
ayniylik bilan birga tafovut ham mavjud b o ‘ladi. 
Tafovut 
— narsa va 
hodisalar tom on larining h ar birining farq qiluvchi jih atlarining 
ifo dalanishidir. T afo v u tlarn in g rivojlanishi zid diyatnin g kelib 
chiqishiga olib keladi. T afovutlar o ‘rtasidagi ziddiyatlar kuchayib 
qaram a-qarshiliklarga aylanadi.
Falsafada q aram a-q arsh ilik deb borliqdagi narsa, hodisa va 
jarayonlarning bir-birini istisno qiladigan, shu bilan birga, bir- 
birini taqozo etuvchi tom onlari, tam oyillari va kuchlarining o'zaro
m u n o sab atlari tu sh u n ila d i. U m u m a n , q ara m a -q a rsh ilik la rn i, 
u lar orasidagi ziddiyatlarni o ‘rganish harakat, o'sish, o ‘zgarish, 
rivojlanishning sabablarini bilishda m uhim aham iyatga ega.
H ar qanday narsa va hodisalarning o'zgarishi, rivojlanishi 
ulardagi mavjud ziddiyatlar birligi va kurashi natijasida yuz b e ra d i/ 
Z id d iy a tlar rivojlanib, keskin lash g an h o la tid a hal q ilin m asa, 
konfliktga aylanishi m um kin. Ziddiyatlarning hal qilinishi o ‘zgarish 
va rivojlanishga, eski narsa yoki hodisa o ‘miga yangi narsa va hodisa 
paydo b o ‘lishiga olib keladi. O rganik, noorganik olam , ijtim oiy 
hodisalardagi o ‘z - o ‘zini boshqarish, tashkil etish im koniyatlari 
ham m uayyan ziddiyatlar yuzaga kelishi bilan bog‘liq.
Z idd iyatlar ju d a xilm a-xildir. U lar narsa va hodisalarning 
harakati va rivojlanishida turlicha rol o ‘ynaydi ham da har xil vazifani 
bajaradi. U lar, odatda, ichki va tashqi, asosiy va asosiy b o ‘lm agan 
antagonistik va noantagonistik ziddiyatlarga b o ‘lib o ‘rganiladi.
Ichki ziddiyat — narsa va hodisalarning o ‘z ichidagi q aram a- 
qarshi tom onlar, kuchlar o ‘rtasidagi ziddiyatlardir. Tashqi ziddiyat 
esa, b ir-biridan nisbatan m ustaqil n arsalarv a hodisalar o ‘rtasidagi 
ziddiyatlardir.
Ichki va tashqi ziddiyatlarni b unday b o ‘lish nisbiy xarakterga 
ega. C hunki, bir m unosabatda ichki ziddiyat, boshqa m unosabatda 
tashqi ziddiyat bo'lishi m um kin. M asalan, turli tuzum dagi davlat - 
lararo ziddiyat tashqi ziddiyat, am m o kishilik jam iyati m iqyosida 
olinsa, ular ichki ziddiyatlardir.
140

---

Rivojlanish jarayonida ichki va tashqi ziddiyatlar bir xil rol 
o ‘ynam aydi. R ivojlanishning m oh iyatini asosan ichki ziddiyat 
belgilaydi.Tashqi ziddiyatlar rivojlanishga bilvosita, y a ’ni ichki 
ziddiyatlar orqali ijobiy yoki salbiy t a ’sir k o ‘rsatishi m um kin.
N arsa va hodisalarning m ohiyatini, u larning kelib chiqish va 
rivojlanish q o n u n iy a tla rin i belgilab b erad ig an zid d iy at asosiy 
ziddiyat deyiladi. Asosiy ziddiyat taraq q iy o td a hal qiluvchi rol 
o'ynaydi va boshqa b arch a ziddiyatlarga ta ’sir k o ‘rsatadi. Asosiy 
b o ‘lm agan ziddiyatlar esa narsa va h o d isalarn in g m a ’lum bir 
ta ra q q iy o t b o s q ic h id a m a v ju d b o ‘lib , u la rn in g m o h iy a tin i 
belgilam aydigan, rivojlanishini o ‘zgartirish kuchiga ega b o ‘lm agan 
ziddiyatlar b o ‘lib, t a ’siri konkret vaqtga va sharoitga bog‘liqdir.
Z iddiyatlarning qaysi biri asosiy va asosiy em asligini aniqlash 
rivojlanishning sabablarini to ‘g‘ri belgilashning yo'lidir. Asosiy 
ziddiyatni mavjud ziddiyatlar orasidan topish u ch u n ziddiyatlarni 
vujudga keltirgan sharo itni, vaziyatni, bundagi q aram a-q arsh i 
to m o nlarn i va ular birligidan tashkil topgan narsaning m ohiyatini, 
h ar bir ziddiyatning shu m ohiyatga bo lgan m unosabatini aniqlash 
lo zim . A sosiy z id d iy a tla rn i a n iq la s h esa, ijtim o iy a m a liy o t 
natijalarini tafakkur orqali analiz va sintez qilish natijasida am alga 
oshadi.
Asosiy ziddiyatlar bir n ech ta b o ‘lganda, u lar orasida albatta 
biri