|
Guptalar davrida Hindiston.
K ushon saltanati barham top-
gach, H indistonda bir qancha davlatlar tashkil topadi. M ilodning
IV asridan boshlab Gang vohasidagi M agadxa davlati yana kucha-
yadi. Bu davlatning asoschisi G upta b o'lib , sulola ham shu nom
bilan atalgan. M agadxa davlati G uptaning nabirasi C handragup
ta I (m ilodiy 320-335) o ’g ‘li Sam udragupta (m ilodiy 335-380)
davrida ancha kuchayib, ular H im olay to g ia rid a n M adras shahri
o ralig ’idagi yerlarni bosib oldilar. G uptalar sulolasi saltanati-
ning gullab-yashnagan davri C handragupta II podsholik qilgan
3 8 0 -4 1 5 -yillarga to 'g ’ri keladi. C handragupta II davrida H indis
tonning yerlari Panjob, Hind vohasi hisobiga kengayadi. Bu davrda
H indistonda dehqonchilik, chorvachilik, hunarm andchilik, ayniqsa
savdo-sotiq nihoyat darajada rivojlanadi.
C handragupta podsholik qilgan yillar H indiston tarixida "G up
ta larning oltin asri" deb m adh etilgan.
285
C handragupta II vafotidan keyin H indistonga O 'rta Osiyo to
m ondan kidariylar, eftaliylar v a boshqa qabilalarning hujum i bosh
lanib, ular Panjob va Hind vodivsida o 'rn ash ib qoladilar.
K idariylar v a eftaliylar bilan olib borilgan urushlar natijasida
ju d a k o ‘p kishilar halok bo 'lad i, x o 'jalik n ing ham m a tarm oqlari
izdan chiqadi.
G uptalar m am lakatda m arkazlashgan davlat tuzishga k o 'p
harakat qiladilar. Lekin bu harakatlar yaxshi natija berm aydi. Shu
bilan H indistonning qadimgi tarixi ham o 'z nihoyasiga yetadi.
M.av. VI va milodiy V asrlarda Hindistonning xo'jaligi.
M . av. I m ing yillik o 'rtalarig a kelib. dehqonehilik G ang vodiy-
si x o'jalig ining asosiy tarm o g 'ig a aylangan. D ehqonlar ekinlarni
sug 'o rishd a su n’iy kanal, ariq va charxpalaklardan foydalanganlar.
Bu davrda ham Hind, G anga, Jam na, Panjobdagi daryo bo'vlari-
dagi baland yerlarga suv chiqarishda sh o d u f qurilm asidagi “dene-
li'% “rati” va hind xurustidan keng foydalanilgan. Shuningdek,
irrigatsiya texnika taraqqiyoti tarixida M isrda A rxim ed vinti va
H indistonda suv chiqaradigan m avatnikdan keng foydalanilgan.
Sharq m am lakatlarining irrigatsiya x o 'jalig ida suvni yuk hay-
vonlari kuchi bilan chiqarish keng rasm b o 'lgan. Bu yuqorida
ta ’kidlangan hind xurustidir. Chuqurrorq kanal. quduq q irg 'o g 'id a
ikki ustun o 'rn atilib , ularning ustki uchi g 'altak bilan birlashtiriladi.
B u g 'altak ka arqon tashlanadi va bir uchiga teridan qilingan katta
paqir yoki q o v g 'a (idish) bog'lanadi, ikkinchi uchini uy hayvonlari-
dan h o 'k iz, ot, tuya, eshak yoki xachir tortgan.
B obur H indiston xurusti haqida shunday yozadi: “X urustiga
bog'langan h o 'k iz q o v g 'a quduqdan suvga to 'lib chiqqunga qadar
ustunlardan uzoqlashib, arqonning bir uchini tortadi, bunda odam
suvni taniovga quyadi, h o 'k iz esa avvalgi jo y ig a qaytib keladi".
Demak, hind ziroatkorlari balandlikka suv chiqarib dehqonehilik qi-
lishda su n 'iy sug'orishning turh usullaridan foydalangan ekanlar.
Yer haydashda h o 'k iz q o'sh ilg an om och va so'qalardan foydala
nilgan. S o 'q a va om ochlarga q o 'to s, eshak, xachir va otlarni ham
q o 'sh g an b o 'lish lari mum kin. Hind dehqonlari zarang yerlarni
6 -1 2 h o 'k iz q o 'sh ilg an q o'shaloq qo'sh-om och bilan haydaganlar.
286
Q ullar sonining orta borishi m unosabati bilan yerga ishlov be-
rishda omoch. so'qa. tirm a va m olalarni qullar ham tortganlar. D eh
qonlar bug'doy, agra, tariq, zig 'ir. sholi. suli, dukkakli o'sim liklar.
paxta. shakarqam ish va choy ekkanlar.
Q adim gi hind aholisi x o'jaligining asosiy tarm oqlaridan biri
chorvachilik b o ‘lgan. H indistonda yirik shoxli qoram ol - sigir,
buqa, h o 'k iz, hind buyvoli. q o 'to s va buzoqlar boqishga katta e ’ti-
bor berganlar.
O tlar H indistonda yuqori baholangan. Ot asosan Panjob viloya-
ti va Hind daryosining Tar c h o iig a tutash b o 'lg a n joylarda boqib
parvarish qilingan. O tlardan asosan m inib yurish. jan g aravalariga
q o 'sh ish va otliq q o 'sh in uchun foydalanilgan.
H indistonda N and, M aurya, K ushon va G uptalar saltanati
ning qaror topishi m unosabati bilan su g 'o rm a dehqonchilik, chor
vachilik. hunarm andchilik yanada rivojlanadi.
M.av. VI asrdan -m ilo d iy V asrgacha b o 'lg an davrda ichki va
tashqi savdo ham m uttasil rivojlanib borgan. M azkur podsholiklar.
ayniqsa. K ushon saltanati davrida davlatlararo Buyuk Ipak y o 'li-
dan unumli foydalanilgan.
M.av. VI asrning oxiri - V asr boshlaridan boshlab H indistonda
kum ush tangalar ham zarb etilgan. Q adim gi H indiston tarixining
ham m a davrlarida ham yirik savdogarlar va hunarm andlar badavlat
bo'lishgan.
M.av. VI—IV asrlarda H indistondagi davlatlar va savdogarlar
suv va quruqlik y o i i orqali Janubi-sharqiy Osiyo, Shri-Lanka, Ara-
biston. A frika, Eron va Turon o 'lk alari bilan q izg ‘in savdo ishlarini
olib borganlar. K ushonlar davrida esa H indiston yuqorida nomlari
aytilgan m am lakatlardan tashqari Rim, M esopotam iya va X itoy b i
lan ham savdo-sotiq ishlarini y o 'lg a q o ‘ygan.
Bu jihatdan m. av. II asrda "B uyuk ipak y o ‘li”ning shakllani-
shi alohida aham iyatga ega b o'lgan. Shuni ta'k id lab o ‘1:ish joizki.
“B uyuk ipak y o ii " k o 'p tarm oqli b o 'lib , u X itoyga Vohandaryo,
Vaxsh - Qizilsuv, F arg'onadan Q orag'ulja, Ili daryolari, Etti-
suv - Zayson orqali yo'nalgan. Xitoy dan g 'arb iy oTkalarga ham
shu y o ‘1 orqali borilgan. Bu yoTlarning ham m asi 0 ‘rta O siyodan
287
o 'tg an . D em ak, qadim gi hind savdogarlari Ipak yoMining m azkur
tarm oqlari orqali uzoq-yaqin m am lakatlar bilan siyosiy. iqtisodiy,
harbiy, ma.daniy va savdo-sotiq aloqalarini olib borganlar. H ikoya
qilishlaricha, H indiston janubidagi K erala, Chola va Pandya kabi
davlatlarga R im savdo kem alari kelishgan ekan. M ilodiy I—IV asr
larda K ushon podsholari turli m a ’danlardan tanga pul chiqargan-
lar. O ltin tangalar zarb qilish ham kushonlar davriga to ‘g"ri keladi.
Savdo-sotiq H indistonda hukm surgan ham m a davlatlar davrida
rivojlangan. C hunki savdogarlar hunarm andlar singari davlatga
ju d a katta foyda keltirgan.
Shunday qilib, dehqonehilik, chorvachilik va hunarm andchilik
aholini oziq-ovqat bilan ta ’m inlashda, hunarm andchilik uchun turli
xom ashyo yetkazib berishda m uhim aham iyat kasb etgan. U zoqni
ko'zlagan. siyosatdon podsho va am aldorlar xalqaro savdo rivojiga
hom iylik qilganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
