‘z b e k ist 0n r espublik asio liy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

da hunarmandchilik va qishloq xo ‘jalik ishlab chiqarish sohasida
turli tarmoqlarning paydo bo‘Iishi qo‘shimcha yordamchi ishchi
kuchini talab qilgan. Endilikda xo'jalikning hamma tarmog‘ida
ko‘proq mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatiga ega boiingan.
Buning uchun ishlab chiqarishga yangi ishchi kuchi talab qilin-
ganki, urushlarda asir tushgan kishilar va qarzdorlar qul;sifatida
ishlatila boshlangan. Shu tariqa dastlabki qulchilik vujudga kelgan.
Ortiqcha ishlab chiqarilgan mahsulotlarni bozorga olib chiqib
boshqa buyumlarga almashtirish boshlangan. Shuningdek, tur­
li metallardan tangalar zarb qilingan. Aholi orasida ayirboshlash
7

---

ishini araalga oshiradigan savdogarlar pay do bo‘lgan. Savdogarlik-
ning pay do bo‘lishi munosabati bilan mehnatning uchinchi yirik
ijtimoiy bo‘linishi sodir bo‘lgan.
Qadimgi Sharq dunyosidagi davlatlarda ham bu jarayon as-
ta-sekinlik bilan amalga oshirilgan.
Xo'jalikning hamma tarmoqlarida kishilaming ehtiyojidan
tashqari ortiqcha mahsulot ishlab chiqarilgan. Ko‘proq mahsulotlar
ishlab chiqarish esa qo‘shimcha ishchi kuchidan foydalanish zaru-
riyatini keltirib chiqargan. Qabilalar va davlatlararo bo‘lib o ‘tgan
urushlarda g‘oliblar tomonidan qo‘lga olingan asirlar qulga ay lan -
tirilgan. Ikkinchidan qashshoq aholi orasida qarzga botgan kishilar
ham qul qilinib, xo‘jalikning hamma tarmoqlarida shafqat qilmay
ishlatilgan.
X o‘jalikning hamma tarmoqlari rivojlanishi, mahsulotlaming
bir hovuch kishilar qo‘lida to4plana borishi natijasida jamiyatda
xususiy mulk, mulkiy tengsizlik, tabaqalanish yanada kuchayib
borgan. Qarzdorlik, urushlarda asir tushgan kishilar qul va qulchili-