‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

1
)  k onstitutsional  kelib  chiqish;
2
)  so m a to g e n   kelib  chiqish;
3)  psixogen  kelib  chiqish;
4)  serebral-organik  kelib  chiqish.
Psixik  rivojlanishi o rtd a  qolgan  maktabga borayotgan bolalar o ‘ziga 
xos  xususiyatlarga  ega  boMadilar.  U lar  m aktabda  o ‘qishga  toMa  tayyor 
em a s la r,  ularda  m a k ta b d a   o ‘qish  uchun  za ru r  boMgan  k o ‘nikm a  va 
m ala k a la rs h a k lla n m a g a n ,  dasturtalablarini o ‘zlashtirish  uchun  layoqati 
yetarli  emas.  U la r  m axsus  yordam siz  hisobiash,  o ‘qish  va  yozishni, 
shuningdek,  maktabdagi tartibni o ‘rgana olmaydilar.  Faoliyatlarni tashkil 
e tis h d a   qiyinchilikni  his  etadilar.  Ularda  ruhiy  toliqish  kuzatilib,  tez

---

c h a r c h a s h ,   ish  bajarish  q o b iliy a tin in g   pasayishi,  b o s h l a g a n   ishini 
bajarm aslik  kabi  h o latlar  kuzatiladi.  K o ‘pincha  boshlari  og'riydi.
Psixik  rivojlanishi  o rtda  qolgan  bolalarning  xulqi  h a m   o ‘ziga  xos. 
M a k ta b d a   ular  o ‘zlarini  m a k ta b g a c h a   yoshdagi  b o la la r  kabi  tutishadi. 
U lard a o ‘qishga  nisbatan  qiziqish  y o ‘q  yoki ju d a   past  b o ‘lib,  m ak tab g a 
nisbatan  ijobiy m unosabat  kuzatilmaydi.  O lyin  ular u c h u n  asosiy  faoliyat 
b o ‘lib  qoladi.
P R O Q li  bolalarni  k o ‘p in ch a  aqli  z a if deb  hisoblab  x a to   qiladilar. 
U larni  o ‘zaro  farqlashda ayrim  o m illar q o ‘l  keladi.  C h u n o n c h i ,   P R O Q  
bolalarda oddiy bilimlarni o ‘zlashtirish,  hisoblash  ko ‘n ik m alarini  egallab 
olishda  qiyinchilik  ko'zga  tashlanishi  bilan  birga  s h e ’r  yoki  erta k larn i 
eslab qolish qobiliyati va  idrok etish  faolligi ancha yuqori b o ‘ladi.  Bunday 
xususiyatlar  aqli  z a if bolalarda  kuzatilm aydi.
K o ‘pchilik  h o llard a  P R O Q   ( Z P R )   o ‘quvchilar  o m m a v i y   u m u m iy  
o ‘rta t a ’lim  m a ktablarida o ‘qitiladilar.  U lar bilan  individual  korreksion 
ishlar  olib  borilm aydi,  shu  bois  ular  a m a ld a   o ‘quv j a r a y o n i d a n   c h e td a  
qoladilar va  p re d m e tla rn i  o ‘zlashtira  olm aydigan  o ‘q u v c h i l a r   qato rig a 
kiritiladilar.  U la r   maxsus  tashkil  etiluvchi  korrek sio n -riv o jlan tiru v ch i 
t a ’limga  m uhtojlar.  Ularga  a lo h id a   e ’tib o r  ko ‘rsatish  t a la b   etiladi.
Psixik rivojlanishi  o rtd a   qolgan  b o lalar  bilan  k o rre k sio n   is h la r   olib 
borishning  xususiyatlari.  0 ‘zb e k isto n d a  XX  asrning  6 0 -y iIla rid a   ilk 
bor  psixik  rivojlanishdan  o rtda  qolgan  b o lalar bilan  m ax su s  ped a g o g ik  
ishlar  am alga  oshirilgan.
Hozirgi  k u n d a   psixik  rivojlanishdan  o rtd a  qolgan  b o l a la r   u c h u n  
maktab internatlar va  maxsus t a ’lim  muassasalari  faoliyat  olib b o rm o q d a. 
S huningdek,  u lar  o m m aviy  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  m a k t a b l a r id a   tashkil 
etilgan  korreksion-rivojlantiruvchi  sinflarda  h am   o ‘q itishlari  m u m k in .
T a ’lim ja ra y o n i  quyidagi  bo sq ich lard a  am alga  oshiriladi:
1.  B oshlang‘ich  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  ( t a ’lim  m u d d a t i   —  4 —5  yil).
2.  Asosiy  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  ( t a ’lim  m ud d ati  —  5  yil).
Bolalarni  korreksion  m uassasalarga  qabul  qilish  P T P K n i n g  xulosasi
b o ‘yicha  o t a - o n a l a r i   yoki  u la r n i n g   o ‘rnini  b o su v c h i  s h a x s l a r n i n g  
roziligiga  k o ‘ra  am alga  oshiriladi.  S in f   12  nafar  o 'q u v c h i d a n   iborat 
b o ‘ladi.  U la r  rivojlanishidagi  n u q so n la rn in g   b a r ta r a f   etilishiga  k o ‘ra 
om m aviy  u m u m iy   o ‘rta  t a ’lim  m uassasalariga  o ‘tkazilishlari  m u m k in .
Ik kinchi  b o s q ic h d a   t a ’lim  (V—IX  sinflar)  a yrim   o ‘z g a r t i r i s h la r  
(muayyan  o ‘quv mavzulari yoki  ulardagi  materiallar hajm ini qisqartirish)

---

bilan  o m m a v iy   u m um iy  o ‘rta  t a ’lim  maktablarining  dasturlari  asosida 
am alga  oshiriladi.  Korreksion-rivojlantiruvchi  sinflarda,  t a ’limning