‘z b e k is t 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus t a ’lim vazirligi

Sem inar mashg’ulotlarini tashkil etish bo‘yicha
ko‘rsatma va tavsiyalar
M a’naviyat tarixi va nazariyasi. M illiy m a’naviyat va shaxs m a’naviyati. Milliy 
m a’naviyat tarixiy hodisa sifatida. Milliy m a ’naviyat tarixi bilan siyosiy, ijtimoiy, 
madaniy hayot tarixi o ‘rtasidagi farqli jihatlar.
Bashariyat tarixi va m a’naviyat. M a’naviyat va madaniyat. Turli mintaqa 
madaniyatlari va ulam ing o ‘zaro munosabatlari. M intaqa madaniyatlarida din va 
m a’naviyat nisbati. M arkaziy Osiyo xalqlari 
madaniyati va milliy m a’naviyatimiz. 
Ijtimoiy tarixni davrlashtirish va m a’naviy takomil.
Milliy m a ’naviyatimizning tarixiy takom ilini davrlashtirish muammolari. Milliy 
m a’naviyatim iz tarixini o ‘rganishda manbaalar ahvoli. Osori atiqalar va yozm a
14

---

yodgorliklar. Bevosita va bilvosita m a’lumotlar. Etnografik m a’lumotlar. Turli 
m anbaalam ing qiyosiy tahlili.
Milliy m a’naviyatimiz takom ilining asosiy davrlari. Alisher Navoiyning “Farhod 
va Shirin” dostonida turk eli m a’naviy takomilining ramziy ifodasi. 
Qadim 
m a’naviyatimizni anglab etish qiyinchiliklari.
Urug‘ jam oaning paydo b o ‘lishi - dastlabki m a’naviyat nishonasi. Ibn Xaldun 
ibtidoiy jam oa va shahar jam oasi haqida. “Avesto”da ibtidoiy jam oa m a’naviyati 
unsurlarining aks etishi. Jamshid (Y im a vaxishta) haqidagi asotir. “Avesto”da tabiatga 
munosabat va hozirgi ekologik muammolar.
“Avesto” kitobi va “M azdayasna” e ’tiqodi - M arkaziy Osiyodagi ilk shahar 
m a’naviyatini aks ettiruvchi qimmatli manbaa. Qadim shunoslaming izlanishlari. 
Jarqo‘ton va Sopollitepa - 0 ‘zbekiston hududidagi ilk shahar (protogorod) timsoli. 
“Avesto”da ilm va imon nisbati. Axuramazdaning Zardusht tomonidan koinot nuri va 
Xalloqi olam deb ta ’riflanishi. “Avesto”da tavhid e ’tiqodi va asotir tafakkur ta ’siri.
Movarounnahrda qadim davlatlar va milliy m a’naviyatning shakllanish omillari. 
Buyuk turk xoqonligi - milliy davlatchilik asosi sifatida Millatning tashkil topishi va 
m illiy birlik uchun kurash. Milliy adabiy tilning shakllanishi. Milliy adabiyotning 
vujudga kelishi. Turkiy toshbitiklarda milliy goyaning ifodalanishi. “Turk buduni” 
tushunchasining m a’naviy ahamiyati.
Insonlar ongida asotir tafakkur asoratlarini engib o ‘tish masalasi. Tavhid e ’tiqodi 
va islom dini. Abu Muslim harakati. Bagdodda “Bayt ul-hikma”ning tashkil 
topishi.Islom mintaqa madaniyati shakllanishining siyosiy-ijtimoiy asoslari. Islom 
ummati va islom dunyosida turkiy xalqlam ing mavqei.
Islom 
mintaqa 
madaniyati 
doirasida milliy 
m a’naviyatimizning takomil 
bosqichlari. Sunna bosqichining mohiyati. Roviylar va muhaddislar. Ilk 
hadis 
to ‘plamlari. Hadis ilmining shakllanishi va Imom Buxoriyning jahonshumul xizmati. 
Hadis ilmining «oltin asri va sahih hadis to'plam lari. Islom axloqi va Rasululloh (s.a.v.) 
ibratlari. . “ Siyrat ar-Rasululloh” . Islomiy mazhablaming shakllanishi. Adab ilmi va 
Ahmad Yugnakiy merosi.
Islom mintaqa madaniyatida mantiqiy tafakkuming o ‘mi. Islom m a’rifatchiligi va 
ratsionalistik tafakkur rivoji. Imom G ‘azzoliy va Umar Xayyom Borliq haqiqatini 
anglab etishning turli y o ‘nalishlari haqida. Kalom ilmi: m o‘tazila, ashariya, moturidiY. 
Forobiy falsafasi va fozil jam iyat orzusi.
Y usuf Xos Hojib va Islom m a’rifatchiligi bosqichida turkiy xalqlar m a’naviyati. 
Qomusiy allomalar faoliyati. Botiniya nima? “Ixvon us-safo” risolalari. Tasavvufiy 
qarashlam ing shakllanishi. “Ehyoyi ulum ad-din” va “Kimyoyi saodat” asarlarining 
m intaqa m a’naviy takomilidagi ahamiyati.
XII-XIII asrlar islom mintaqasida ta sa w u f tariqatlarining shakllanishi. Zohidlik, 
oshiqlik, oriflik. Ibn Sino va G ‘azzoliy ishq haqida. T a sa w u f nazariyasi va Ibn al- 
Arabiy merosi. Ilm va irfon. Turkistonda tasaw uf: Yassaviya va KubraviY. Bahouddin 
Naqshband va ta s a w u f irfonining kamoli. Sufiylik yoMini ixtiyor etganlam ing ma’naviy 
kam olot bosqichlari: Shariat, Tariqat, M a’rifat, Haqiqat. Nafs tarbiyasi va Riyozat 
m a’rifati.
Badiiy adabiyotning m intaqa madaniyatida tutgan o ‘m i. Mintaqa adabiyoti 
Alisher Navoiy talqinida. Badiiy tafakkur tariqatlari - dunyoni idrok etish va uni ijodiy
15

---

akslantirishning o ‘ziga xos yo‘llari sifatida. Alisher Navoiy “M ajoz ishqi” haqida. “Dil 
ba yoru dast ba kor”ning m a’nosi. M illiy m a’naviyatimiz rivojida “ M ajoz tariqi” 
bosqichining alohida ahamiyati.
Turkiy she’riyat va Alisher Navoiy ijodi. Navoiyning ijodiy 
takom il jarayoni. 
“B adoyi’ ul-bidoya”da “vahdat mayi” va 
“ singon safol” timsollari. 
“ X am sa” 
m a’naviyati. “Xam sa” dostonlarining zohiriy m a’nolari va botiniy mohiyatlari. “ Lison 
ut-tayr”da irfoniy va ijtimoiy g ‘oyalar uyg‘unligi.
“Turk elini yakqalam ettim”. Bashariyatning yaxlit 
mohiyatini anglash. M ehr - 
ijtimoiy hodisa sifatida. 
“ Mahbub ul-qulub” ijtimoiy toifalar m a’naviyati haqida. 
Alisher Navoiy m a’naviy olami va yangi davr o ‘zbek millati m a’naviy qiyofasining 
shakllanishi.
“M ajoz tariqi”da Baqo va fano nisbati. Tavhid mohiyatining yangicha talqini. 
Yangi davm ing buyuk haqiqati - dunyoni surat va m a’ni yaxlitligida tadqiq v a taxlil 
etish va baham jihatlikda boshqarishga intilish.
Islom mintaqa madaniyatining Y evropaga ta ’siri. “Averroizm” . Islom va 
Reformatsiya. Yevropa Uyg‘onishi va 
Sharq madaniyatiga e ’tibom ing kuchayishi. 
Evropa m a’rifatchiligida ilm va imon ziddiyati.
Shayboniylar va A shtarxoniylar davri m a’naviyati. Shayboniy va Ubaydiy. 
“M illiy iztirob” she’riyati. Turdi va Mashrab. Yagona Vatan g ‘oyasi. “El rabotu to ‘ra 
q o 'n o q ”. 
“ Yurt egasi” va uning m as’uliyati. M ashrabning m a’naviyatdagi isyoni. 
Mirzo Bedil merosining Markaziy Osiyo xalqlari m a’naviyatiga ta ’siri. A m iriy va 
Gulxaniy.
Sharq xalqlari ijtimoiy-siyosiy hayotidagi tanazzul, uning sabablari va oqibatlari. 
Yagona Turkistoning parchalanishi va Rossiya imperiyasining m akkorona siyosati. 
Furqat va Donish m a’rifatchiligi. M uqim iyning ijtimoiy qarashlari.
Jadidchilikning vujudga kelishi. Behbudiy - muftiy va 
dramaturg. Milliy 
uygonish va yangi m a’rifatchilik. Ilm-fan va ta ’lim-tarbiyaga e ’tibor. Islom diniga 
munosabat. Turkiston muxtoriyati va milliy istiqlolchilik 
harakatining m a’naviy 
ahamiyati)
M illat ziyolilarining milliy o ‘zlikni saqlash sohasidagi urinishlari. Bolsheviklar 
diktaturasi va xalqlam i o ‘z milliy m a’naviyatidan begonalashtirish siyosati. «Shaklan 
m illiy, mazmunan sotsialistik m adaniyat» shiorining mantiqsizligi 
va m unofiqona 
mohiyati.
Jangovor ateizm va “shaxsga sig‘inish” kasalligi. Qardosh xalqlar orasiga nifoq 
solish harakatlari. 
Milliy ziyolilam i jism onan va ruhan mavh etish - 
ayovsiz 
qatag‘onlar - millatni m anqurtlashtirishning mudhish usuli sifatida.
M arksistik-leninistik ideologiyaning yalpi mustabidligi m illatlam ing m a’naviy 
inqiroziga asosiy sabab. Ijtimoiy fanlar total ideologiya iskanjasida. Ziyolilam ing millat 
tarbiyachilaridan mustabid m afkura m addohlariga aylanishi.
Istiqlol va m a’naviyat. M ustaqillik davrida milliy ma’naviyatimizning m ohiyatan 
qayta tiklanish jarayoni. Milliy m ustaqillik sharoitida m a’naviyat masalalarining 
dolzarblashuvi va buning sabablari. 
Insonlar ongidagi eski m afkura asoratlaridan 
qutulish muammosi va yangicha tafakkur zarurati.
M illiy 
m ustaqilligimizning 
uch 
asosidan 
biri 
ma’naviy 
m ustaqillikning 
tiklanishida 
0 ‘zbekiston 
Prezidenti 
l.A.Karimovning 
xizmatlari. 
Buyuk
16

---

ajdodlarim izga ehtirom. M a’naviy m erosning to'laqonli tiklanish yo'lidagi sayi- 
harakatlar. Imon - e ’tiqod va milliy an ’analarimiz.
Yosh avlod tarbiyasi va ta ’lim tizimidagi islohotlar. 0 ‘zbekiston va jahon: ta ’lim
- tarbiyada milliy m a’naviyat va jahon madaniyati an’analari uygunligini ta’minlash 
yo'lida.
M a’naviyat va m a’rifat. Shaxs va millat m a’naviy takomilining uyg'unligi. Asotir 
tafakkur va milliy o ‘zlikni anglash. G o‘daklik davri - ibrat m a’rifati. o ‘smirlik davri - 
ilm m a’rifati. Balog‘at yoshi - riyozat m a’rifati. Keksalik davri - m ehr m a’rifati. Shaxs 
va m illatning siyosiy va m a’naviy taraqqiyoti uyg'unligi. “Xavos” va “avom”.
M a’naviyat tarixini o ‘rganish sohasidagi muammolar. 
Ijtimoiy fanlar 
metodologiyasi va m a’naviyat tarixiga yondashuv. “M a’naviyat asoslari” fani bo‘yicha 
nashr etilgan kitoblarda milliy m a’naviyat tarixining yoritilishi. “ Sharq uyg‘onishi” 
masalasi. M anbaalami o'rganishda mustaqillik davrida erishilgan yutuqlar va kelajak 
rejalari. Islom dini, ta s a w u f va milliy m a’naviyatimiz nisbatlari: yondashuvlar va 
talqinlar.
San’atning m a’naviy asoslari. San’at va m a’naviyat. San’at va uning tarbiyaviy 
ahamiyati. San’atning vujudga kelishi va uning mohiyati. 
Yevropa mintaqa 
m adaniyatida san’at va madaniyat nisbati. Shaxs m a’naviy ehtiyojini shakllantirishda 
san’atning o ‘mi.
“Axloq m a’naviyatning o ‘zagi”. Axloqning va m a’navitya nisbati. Axloq haqidagi 
qarashlar tarixi. Axloqning asosiy kategoriyalari: yaxshilik va yomonlik, Axloq va 
ixtiyor erkinligi. 
Axloq va xulq-atvor uyg‘unligi. Axloqning ijtimoiy muhit bilan 
aloqadorligi. Xulq atvor. Xulq atvor motivlari. Motiv va motivatsiya. Zamonaviy shaxs 
axloqi. Xulq atvorda ichki madaniyatning namoyon b o ‘lishi. Zamonaviy axloq 
muammolari. Bioetika muammolari
Milliy turmush tarzi tushunchasi va uning m a’naviy estetik jihatlari. Ijtimoiy 
m a’naviy muhitni yaratishda 
san’at turlarining o ‘mi va ahamiyati. 
Mustaqil 
O ‘zbekistonda san’at va adabiyotning yosh avlod m a’naviy tarbiyasidagi ahamiyati.
O ila m a’naviyati. Sog‘lom avlol-jamiyat taraqqiyotining hal qiluvchi omili.
Oilaviy burch va m as’uliyatning ijtimoiy va m a’naviy asoslari. Oilaviy 
munosabatlar madaniyatining milliy va diniy jihatlari.
Jamoatchilik fikrining oilaviy hayot va yoshlar tarbiyasiga ta ’siri. Ota-ona ibrati- 
farzandlar ziynati. Axloqiy qadriyatlar va ulaming farzand tarbiyasiga ta ’siri. 
Farzandlik burchining m a’naviy asoslari.
M a’naviyat va jam iyatning yangilanishi. 
Axborot, m a’lumot bilim uyg'unligi. 
Axborot texnologiyalari. Informatika. Ijtimoiy informatika. Kompyuter savodxonligi va 
savodsizligi. T a’limning axborotlashuvi. Fanning axborotlashuvi. Ishlab chiqarishning 
axborotlashuvi. 
Axborotlashuv 
va 
global 
jarayonlar 
uyg'unligi. 
Mehnat 
axborotlashuvning bo'sh vaqtni va m a’naviy madaniyatni rivojlantirishdagi o'm i. 
Axborot xuruji va uning oldini olish zaruriyati.