‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o liy va ‘rta m a X s u s ta’l im V a zir lig I m. P. Boltabayev, M. S. Qosimova



Download 4,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/147
Sana23.12.2022
Hajmi4,65 Mb.
#895101
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   147
Bog'liq
Boltabayev M.P.Kichik biznes va tadbirkoplik

STO = F ■
 A • 100/(100—A);
bu yerda, STO — soliqqa tortiladigan aylanma, so'm.
F — keltirilgan tovarlaming faktura qiymati, so'm.
A — soliq stavkasi, %.
Aksiz solig'i byudjetga ikki xil m uddatda har kuni va h ar o 'n
kunda to'lanadi.
Birinchi usul vino-aroq m ahsulotlarini sotuvchilarga tegishli. 
Bu usulda to'lov tovarlam ing haqiqiy aylanmasi amalga oshgandan 
so 'ng uning uch inchi kunida to 'lanadi. Ikkinchi usulda aksiz osti 
tovarlari sotuvchi korxonalarning haqiqiy aylanm asidan h a r o 'n
kun o'tish i bilan soliq to 'lan ad i, y a’ni:
— birinchi o 'n kunlik u ch u n shu oyning 13-sanasiga;
— ikkinchi o 'n kunlik uchun shu oyning 23-sanasiga;
— uchinchi o 'n kunlik u ch u n kelgusi oyning 3-sanasiga soliq 
to'laydi.
Aksiz solig'iga tortiladigan m ahsulot ishlab chiqaruvchi m ik­
rofirma va kichik korxonalar uchun yagona soliq to'lovini hisoblash 
chog'ida soliqqa tortiladigan baza aksiz solig'i sum m asiga kam ay- 
tiriladigan tartib o'm atildi. Yangi tashkil etilayotgan m ikrofirm a va 
kichik korxonalarga yagona soliq to'lovini to 'lash m uddatini bir 
yilga kechiktirish, kechiktirilgan sum m ani imtiyozli davr tuga- 
gandan keyin teng ulushlarda 12 oy davomida to'lash huquqi berildi.
Ilgari m ikrofirm a va kichik korxonalarga yagona soliq to 'lash
b o 'yicha berilgan soliq im tiyozlari yagona soliq to'lovini to 'lash
chog'ida saqlab qolindi. Yagona soliq to'lovini to'laydigan mikrofirma 
va kichik korxonalar qonun hujyatlariga muvofiq ijaraga olingan er 
m aydonlari uchun byudjetga ijara haqi to'lash d an ozod qilindi.
O 'zbekiston Respublikasi Prezidentinin g 2005-yil 20 iyundagi 
PF-3620-sonli «M ikrofirm alar va kichik korxonalarni rivojlan- 
tirishni rag'b atlan tirish borasidagi q o 'sh im ch a c h o ra-tad b irla r 
to'g'risida«gi F arm oniga asosan kichik biznes subyektlarini jadal 
rivojlantirishni yanada rag'batlantirish ham da uning m am lakat 
iqtisodiyotidagi ulushini tubdan oshirish m aqsadida 2005-yilning


1 iyulidan boshlab, m ikrofirm alar va kichik korxonalar uch un
yagona soliq, byudjetdan tashqari Pensiya jam g'arm asi, Respublika 
y o ‘l ja m g 'a rm a si va M ak tab t a ’lim i ja m g ‘arm asiga m ajburiy 
ajratm alar to 'lash o 'rn ig a yagona soliq to'lovi joriy etildi.
M azkur farm onga binoan, yagona soliq to'lovi hisobot ch o ra- 
gidan keyingi oyning 25-kunigacha har chorakda to'lanishi belgilab 
qo'yilgan.
O 'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 11 apreldagi 
P F -3594-sonli «To‘g ‘rid an -t o ‘g ‘ri xorijiy xususiy investisiyalarni 
jalb etishni rag 'batlan tirish borasida q o 'sh im ch a ch o ra-tad b irla r 
to ‘g ‘risida«gi Farm oniga bin o an , 2005-yilning 1 iyulidan boshlab, 
to ‘g‘rid an -t o 'g 'ri xususiy xorijiy investisiyalarni jalb etadigan 
iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari asosiy faoliyati bo'yicha darom ad 
(foyda) solig'i, m ulk solig'i, ijtim oiy infratuzilm ani rivojlantirish 
va hududlarni obodonlashtirish solig'i, ekologiya solig'i, m ikrofir­
m a lar va kichik k o rx o n ala r u ch u n belgilangan yago na soliq 
to 'la sh d a n , shuningdek R espublika yo 'l jam g 'arm asig a m ajburiy 
ajratm alar to 'lash d a n ozo d qilindi.
T o 'g 'rid a n -t o 'g 'ri xususiy xorijiy investisiyalar hajm i quyida- 
gicha bo'lganda m azkur soliq imtiyozlari:
— 300 ming A Q Sh dollaridan 3 m illion AQSh dollarigacha 3 
yil m uddatga;
— 3 m illion A QSh dollaridan 10 m illion A Q Sh dollarigacha 
5 yil m uddatga;
— 10 m illion A QSh dollaridan ortiq bo'lganda 7 yil m uddatga 
beriladi.
S huningdek F arm on da ko'rsatilgan soliq imtiyozlari quyidagi 
sh artlar asosida qo'llanilishi belgilab qo'yilgan:
— m azkur korxonalarni o rtiqcha ishchi kuchi b o 'lg an m in ta - 
qalar Q oraqalpo g 'isto n Respublikasi, Jizzax, Q ashqadaryo, Sir- 
daryo, Surxondaryo, X orazm viloyatlarida, shuningdek N avoiy, 
A ndijon, N am an g a n va F arg 'o n a viloyatlarining qishloq aholi 
punktlarida joylashtirish;
— xorijiy investorlar to m o n id a n t o ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri xususiy 
xorijiy investisiyalarni O 'z b e k isto n R espublikasining k afo lati 
berilmagan holda am alga oshirish;


— korxonaning ustav kapitalida xorijiy ish tiro k chilarn in g
ulushi kam ida 50 foizni tashkil etishi lozim;
— ushbu korxonalar davlat ro'yxatidan o 'tk azilgand an keyin 
to ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri xususiy xorijiy investisiyalarni kiritish;
— xorijiy investisiyalarni erkin alm ashtiriladigan valyuta yoki 
yangi zam onaviy texnologik uskuna tarzida q o ‘yish;
— m azk ur im tiyozlarning qo'llanish m uddati davom ida im - 
tiyozlardan olingan darom adni korxonani yanada rivojlantirish 
maqsadida qayta investisiyalashga yo‘naltirish.
6.4. Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarida 
audit va auditorlik taftishini o‘tkazish
T adbirkorlam ing iqtisodiy faoliyat yuritishlarida moliyaviy va 
buxgalteriya hisob-kitoblarini to ‘g‘ri amalga oshirishlarida auditorlik 
firmalari ham muhim rol o ‘ynaydi. Auditorlik firmalari bozor infra- 
tuzilm asining eng m uhim elem entlaridan biri b o ‘lib, m ulkdorlar 
va davlatning mulkiy manfaatlarini himoya qilish maqsadida mustaqil 
moliyaviy nazoratni amalga oshiradi.
0 ‘zbekistonda audit 0 ‘zbekiston Respublikasi «Auditorlik fao­
liyati to ‘g'risida«gi qonuni asosida amalga oshiriladi.
Audit x o ‘jalik yurituvchi subyektlarni m ustaqil ekspertiza va 
moliyaviy hisobotini tahlil etuvchi tashkilotdir. Buni shunga vakil 
qilingan shaxslar auditorlar (auditorlik firm alari) bajaradilar .
A uditning asosiy maqsadi moliyaviy va xo'jalik operatsiya- 
larining to ‘g‘riligi va ularning 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunchi- 
ligi va boshqa m e ’yoriy hujjatlariga nechog‘lik mosligini aniqlash, 
bularning to ‘Ia-to ‘kisligi, aniq — ravshanligi, buxgalteriya hisobi 
yoki boshqa moliyaviy hisob yuritishga q o ‘llanilayotgan talablarga 
nechog‘lik monandligini aniqlashdan iboratdir. Audit tarkibiga yana 
konsalting, y a’ni mijoz bilan shartnom a tuzib, xizm atlar ko‘rsatish 
ham kiradi.
A uditorlik faoliyati xo'jalik yurituvchi subyektlarning faoliyati 
ustidan maxsus vakolat olgan davlat idoralarining nazorati o ‘m ini 
bosmaydi. A uditning asosiy «harakatlanuvchi shaxsi» au d ito r va 
auditorlik firmasidir. A uditor belgilangan tartibda auditorlik faoliyati


bilan shug'ullanish huquqini olgan ham da auditorlik kasbi ro‘yxatiga 
kiritilgan mutaxassisdir. Auditorlik firmasi yuridik va jism oniy shaxs 
tom onidan tuzilib, belgilangan tartibda ro'yxatdan o ‘tgach, ustaviga 
k o 'ra auditorlik xizm ati ko'rsatish bilan shug'ullanuvchi tashkilot.
Auditorlik firm alari kichik korxonalar, m as’uliyati cheklangan 
jam iyatlar va boshqa korxonalarning tashkiliy-h uquqiy shakllarida 
ochilishi m um kin, (ochiq turdagi aksiyadorlik jam iyatlari bundan 
m ustasno).
Q uyidagilarga auditorlik tekshim vini o'tkazish ta ’qiqlanadi:
— tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektning rahbarlari 
va boshqa m an sabd or shaxslari bilan yaqin qarind osh b o'lgan 
shaxs;
— tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektda shaxsiy-m ul- 
kiy m anfaatlari b o 'lg an shaxs;
— xo'jalik yurituvchi subyektning rahbarlari, muassasalari yoki 
m ulkdorlari;
— tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi subyekt yoki uning 
filiallari xodimi;
— davlat hokim iyati va boshqaruvi idoralarining m an sab d o r 
shaxslari;
— kreditorlar, investorlar va boshqa m anfaatd or shaxslar.
A uditorlar va auditorlik firm alari davlat ro 'y x atid an o 'tib ,
lisenziya olganlaridan keyin faoliyat boshlaydi.
A uditorlar va auditorlik firm alari qo n u n d a belgilab qo'yilgan 
tartibda O 'zbekiston Respublikasining Adliya V azirligida D avlat 
ro'yxatidan o 'tadi.
Auditorlik faoliyati bilan shug'ullanish huquqi uchun lisenziya 
davlat ro'yxatidan o 'tg an d a n keyin beriladi. U larni berish tartibini 
O 'zbekiston R espublikasining V azirlar M ahkam asi belgilaydi.
A uditorlar (auditorlik firm asi) quyidagi huquqlarga ega:
— xo'jalik yurituvchi subyektning hisobotini aud it qilish va 
tuzilgan shartnom aga b in oan konsalting xizm ati k o 'rsatish ;
— O 'zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to 'g 'risi- 
da»gi qonuni va boshqa m e’yoriy hujjatlar talablariga binoan tekshi- 
ruvning shakl va usullarini m ustaqil belgilash;


— tekshirilayotgan obyektda ham , u chinchi shaxslar q o ‘lida 
ham b o ‘lgan, tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi subyektlarning 
m ulkiy holati va faoliyatiga d axldor hu jjatlar bilan tanishish 
imkoniyatiga ega bo'lish;
— o'tkazilayotgan tekshirish yoki ko'rsatilayotgan auditorlik 
xizm ati m un osabati bilan tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi 
subyekt rahbarlari va boshqa xodim laridan, shuningdek uchinchi 
shaxslardan og'zaki yoki yozm a tarzda zarur izohlar olish;
— lisenziyadan m ahrum etish haqida qaror qabul qilinganida 
sudga ariza bilan m urojaat etish va hokazo.
A uditor (auditorlar firm asi)ning burchlari:
— au d ito r tekshiruvini sifatli, m ukam m al o'tk azish , tekshi- 
ruvlar o'tkazish bilan aloqador boshqa auditorlik xizmati ko'rsatish;
— tekshirilayotgan xo'jalik yurituvchi subyekt rahbariyatiga 
tekshiruv vaqtida aniqlangan qonunchilikning buzilish hollari va 
buxgalteriya hisoboti yuritish ham da moliyaviy hisobotni tuzishga 
qo'yilgan talablam ing buzilish dalillari haqida m a’lum ot berish;
— o 'z vazifalarini bajarish ch o g 'id a m a ’lum otlam i sir saqlash. 
M ijozga zarar etkazadigan m a’lum otlar faqat sudning talabi bilan 
oshkor qilinishi m um kin;
— uzrli sabablar bo'lm asa, o 'z faoliyatini to'xtatm aslik, uni 
oxiriga etkazish va xulosa chiqarish;
— m abodo ishi va xulosalarida xolis va obyektiv b o 'lish n in g
im koni b o 'lm ay qolsa, o 'z faoliyatini to'xtatish.
A uditorni m ijoz bilan sh artnom a tuzgan auditorlik firmasi 
xo'jalik yurituvchi subyekt m ulkdorlari bilan kelishilgan holda 
tayinlaydi.
Xo'jalik yurituvchi subyekt mulkdorlari qarori bilan yoki au d i­
torni tayinlagan yuridik shaxsning qaroriga ko 'ra, au dito r chaqirib 
olinishi m um kin, aud itor bu haqda barvaqt yozm a tarzda, uning 
xizm atidan voz kechish sabablarini ko'rsatib xabardor qilinadi.
T ekshiruv vaqtida yoki buyurtm aga k o 'ra , b o sh q a ishlar 
q ilin a y o tg an id a x iz m atd a n voz k ech ilsa, x o 'jalik y u ritu v ch i 
m ulkdor au d ito r xizm atiga haq to 'lashi shart.
Surishtiruv organi, proquror, tergovchi va sud to p sh irig 'i 
bilan auditorlik tekshiruvi o'tkazilsa, xarajatlar tekshirilayotgan


xo'jalik subyekti zim m asiga tushadi, u n in g q o 'lid a etarli m ablag' 
b o 'lm asa, tekshiruvni tayinlagan organ zim m asiga tushadi.
A gar xo'jalik yurituvchi subyekt q o 'lid a zarur m ablag' b o 'lsa- 
yu, tekshiruv xarajatlarini to 'la sh d a n b o 'y in tovlasa, p rokuror 
a u d ito r yoki auditorlik firm asining m ulkiy m anfaatlarini him oya 
qilib tegishli sudga m urojaat qilishi shart.
X o'jalik yuritish subyektining rahbarlari va boshqa m ansabdor 
shaxslari aud itorning talabi bilan quyidagilarni bajarishi shart:
— m oliyaviy-x o'jalik faoliyatiga daxldor hujjatlarni berishi;
— og'zaki yoki yozm a tarzda izohlar berishi;
— tekshirilayotgan obyektning m oliyaviy-x o'jalik faoliyatini 
sifatli ekspertiza qilish uchun boshqa z aru r sh art-sh aro itlarn i 
yaratishi.
«A uditorlik faoliyati haqida«gi q o n u n va b o sh q a q o n u n
hujjatlarining qoidalarini auditorlik tekshiruvi vaqtida buzganlik 
uchun auditor va auditorlik firmasi javobgar hisoblanadi va quyidagi 
javobgarlikka tortiladi:
— O 'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga binoan mulkiy va 
m a ’m uriy javobgarlikka;
— lisenziya huquqini to'x tatib qo'yish yoki auditorlik faoliyati 
bilan sh u g 'u llan ish huquqini berad ig an lisenziyadan m ahru m
etishgacha (lisenziya bergan o rgan q aroriga m uvofiq) b o 'lg an
in tizo m iy jaz o lar beriladi.
A u ditor faoliyatini tartibga solib turish u ch u n qonunchilikda 
au ditorlar palatasini ochish nazarda tutilgan.
O 'zbekistondagi aksariyat auditorlik firm alarini auditorlarning 
o 'zlari tashbbuskor b o'lib tuzgan, am m o m ustaqil audit o 'tk azish
u ch u n ularning soni etarli emas. Bu m u am m o n i hal etish u ch u n
D avlat m ulk q o 'm itasi tashabbusi bilan 1996 yilning m ay oyida 
qim m atli q og'ozlar bozori qatnashchilariga m aslahat-auditorlik va 
axborot xizm ati ko 'rsatish uchun m axsus agentlik «K onsauditin- 
form» tashkil etildi.
H oziigi kunda q o'shm a korxonalar auditi, hissadorlik jam iy at­
lari aud iti, investisiya fondlarining auditi va su g 'u rta kom paniya- 
larining auditi shakllandi.


Qisqa xulosalar
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalarining asosiy 
faoliyati b an k lar bilan cham b arch as b og‘liq b o 'lib , u lar olib 
borayotgan faoliyat xom ashyoni sotib olish, ishlab chiqarilgan 
tovarlar, k o ‘rsatiladigan xizm atlarga haq to ‘lash, ishlovchilarni 
ish haqi bilan ta ’m inlash, turli toifadagi korxonalar, firm alar va 
boshqa yuridik shaxslar bilan bo'ladigan iqtisodiy m unosabatlar, 
ya’ni olingan darom addan soliq to ‘lash, transport, ko m m unal 
xizm atlari uchun barcha turdagi to ‘lovlar, shuningdek olinadigan 
kreditlar va boshqa hisob-kitoblar banklar orqali am alga oshiriladi.
Bank operatsiyalari aktiv va passiv operatsiyalardan iborat 
b o ‘ladi. Passiv operatsiyalar pul m ablag'larini m a ’lum b ir y o 'n a- 
lishga safarbar etishga qaratilgan b o ‘ladi. Aktiv operatsiyalar turli 
xarakterdagi kreditlar berish bilan bog'liqdir.
S o liq la r q o n u n b ila n b e lg ila n g a n , b y u d je tg a m a jb u riy
to 'lanad igan pul to'lovlaridir. Soliqlar, aw alo , davlatning vazi- 
falarini moliyaviy m ablag'lar bilan ta ’m inlash zaruratidan kelib 
chiqadi. O 'zbekiston Respublikasida um um davlat va m ahalliy 
soliqlar am al qiladi. 2005-yilning 1 iyulidan boshlab, m ikrofirm a­
lar va kichik korxonalar uchun yagona soliq tizim i joriy etilgan.
Tadbirkorlikning iqtisodiy faoliyat yuritishlari, moliyaviy va 
buxgalteriya hisob-kitoblarini to'g'ri amalga oshirishlarida auditorlik 
xizmati m uhim o 'rin tutadi. Auditning asosiy maqsadi korxonalar­
ning moliyaviy va xo'jalik operatsiyalari to'g'riligi va O 'zbekiston 
qonunchiligiga mosligini aniqlashdan iborat.

Download 4,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish