‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy va o r t a m a X s u s t a ’l im V a z ir L ig I sh. J. Ergashxo‘jayeva innovatsion marketing

Nazorat savollari:
1. Innovatsion marketing texnologiyasiga nimalar kiradi?
2. Innovatsiyalar bozorida qanday marketing tadqiqotlari amalga oshiriladi?
3. Innovatsiyalar bozorida sifat tadqiqotlarining o ‘rni nimadan iborat?
4. Xalqaro amaliyotda sifat tadqiqotlarining nechta asosiy usullari mavjud?
5. Iste 'molchi nuqtayi nazaridan innovatsiyalar tahlili qanday amalga oshi­
riladi?
6. Innovatsiya qanday ko ‘rsatkichlar yordamida tavsiflanadi?
7. 
Raqobatbardoshlik omiliga nimalar kiradi?
8. Innovatsiyalarni bozorda joylashtirish qadamlari nimalarni o ‘z ichiga ola­
di?
9. Innovatsion marketing o ‘tkazishda muvaffaqiyatning asosiy omillariga ni­
malar kiradi?
10. Innovatsion marketingda samarali reklama yaratish imkoniyati qanday
aniqlanadi?

---

VIII B O B
IN N O V A T S IY A L A R B O Z O R IG A K IR IS H D A
M A R K E T IN G M O D E L IN IN G A M A L IY JIH A T L A R I
8.1. Innovatsiya bozoriga kirishda
m arketing m odelining tuzilishi
Xorijiy mamlakatlarda innovatsiyalar diffuziyasi sohasidagi 
so‘nggi nashrlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, innovatsion mahsulotning 
bozorga kirib borishida ikki xil yondashuv mavjud: innovatsiyalar 
diffuziyasi klassik nazariyasi va Jeffri M ur nazariyasi yoki «jarlik» 
nazariyasi.
Innovatsiyalar diffuziyasi nazariyasi bozorda yangi mahsulotni 
qabul qilish jarayonini yangi mahsulot sotilishini boshqaradigan va 
ilgari suradigan, iste’molchilar o ‘rtasidagi uzoq muddatli va uzluk- 
siz kommunikatsiyalar jarayoni sifatida ko ‘rib chiqadi.
E.Rojersning diffuziya nazariyasida iste’m olchlaming besh xil 
toifasi ajratib ko‘rsatiladi. Ushbu toifalar o ‘rtasida adabiyotlarda 
tez-tez aytib o ‘tiladigan taqsimot: 2,5% - novatorlar; 1 3 ,5 % - ilk 
izdoshlar; 34% - ilk ko‘pchilik; 34% - kechki ko‘pchilik va 16% -
konservatorlar - sifat taqsimoti bo‘lib, har bir muayyan mahsulot 
toifasi uchun bu qiymatlardan u yoki bu tomonga sezilarli farq qili- 
shi mumkin.
Istalgan innovatsion mahsulotning bozorga kirib borishi bu mah­
sulot ularni jalb qiladigan iste’molchilar turidan boshlanib, butun 
hayotiylik davri davomida boshqa iste’molchilar turi tomon o ‘zga- 
rib boradi. Xaridorlarning har bir turi o ‘rtacha kvadratik og‘ishlarga 
mos keladi. Shunday qilib, ilk ko‘pchilik va kechki ko ‘pchilik bitta
121

---

o ‘rtacha kvadratik og‘ish doirasida, ilk izdoshlar va konservatorlar 
ikkita o ‘rtacha kvadratik og‘ish doirasida, yangi texnologiya paydo 
bo‘lishining eng boshlanishida esa (taxminan m e’yordan uchta o‘r- 
tacha kvadratik og‘ish doirasida) taqsimlanadi.
Innovatsiyalarni qabul qilish hayotiylik davrining mantig‘i shun- 
ga asoslanadiki, texnologiya istalgan jam iyat tomonidan bosqich- 
ma-bosqich, ushbu jamiyatning turli segmentlari psixologik va ijti­
moiy qiyofalariga muvofiq qabul qilinadi. Bu jarayonni ulardan har 
biri aniq belgilangan guruh bilan bog‘liq bo‘lgan, aniq chegaralan- 
gan bosqiehlarga ega kontinimum k o ‘rinishida aks ettirish mumkin.
Jeffri Murning yangi nazariyasida ilk bozor (novatorlar va ilk 
izdoshlar) va asosiy bozor (ilk ko‘pchilik, kechki ko ‘pchilik va kon­
servatorlar) ularning ehtiyoj lari va xohish-istaklari bir-biridan farq 
qiladigan va ular o‘rtasida hech qanday kommunikatsiya bo‘lmagan 
xaridorlar bilan tavsiflanishi nazarda tutiladi. Mana shu sababdan 
firmaning ilk bozordagi marketing usuli, albatta, hukmronlik qilina­
digan bozorda qo‘llanayotgan marketing harakatlaridan farq qilishi 
zarur. Agarda firma o‘zining marketing strategiyasida jiddiy o‘zga- 
rishlarni amalga oshirmasa, yangi mahsulot sotishning sezilarli qis­
qarishi ehtimoli yuqori bo‘ladi.