‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy V a ‘ r t a m a X s u s t a 'l im V a z ir L ig I

T O ’QUV IPLARI VA ULARNI TAYYORLASH
To;qish uchun tabiiy tolali: jun, paxta, ipak va- sun’iy tolali 
iplardan foydalaniladi. Spitsada to’qishda ko’pincha jun tolali ip 
qo’llaniladi. Jun iplar asosan, turli hayvonlar junlaridan: angor echki, 
tuya, qo’y, quyon kabilarning junidan tayyorlanadi.
Angor ju n iplar
- angor quyonning yengil, yumshoq momig’idan 
tayyorlanadi. Buning uchun angor momig’i paxta yoki ipak ip bilan 
qo’shib yigiriladi.
Merinos ju n i
- merinos qo’yning ingichka mayin junidan 
tayyorlanadi.
Tuya ju n i -
tuya junidan tayyorlanib, mayin yoki dag’al bo’lib, bu 
tuyaning yoshiga b o’g'liq bo’ladi.
Moxer -
bu angor echkilaming juni bo’lib, uzun, ingichka, pishiq 
ipaksimon jilvasi bilan ajralib turadi. Haqiqiy rangi tiniq oq bo’lib, 
sintetik yoki jun ipga qo’shib yigiriladi.
Paxta ip, xom iplardan to’qilgan mahsulotlar tez sitiluvchan, 
qayishqoqligi past bo’ladi. Shuning uchun, bunday iplarni sintetik iplar 
qo’shib to’qish yahshi natija beradi.
Sintetik ipning o ’zidan to'qilgan kiyim sovuqni o'ziga tortadi, 
havo o ’tkazuvchanligi past. Bunday iplarning qayishqoqligi yuqori, o ’ta 
chidamli bo'ladi. Ularni bu xususiyatidan o ’rinli foydalanish yahshi 
samara beradi. Masalan: paypoq. shippak to’qishga, jun iplarga sintetik 
iplarni qo’shib to'qish orqali ularning foydalanish muhlatini anchaga 
uzavtirishi mumkin.
Qanday buyum yoki kiyim to’qilishiga, to’quvchining didiga, 
moslab, ip turi tanlanadi. Iplar turli rangda, turli qalinlikda, pishiq yoki 
bo'sh yigirilgan, pishitilmagan xom bo’lishi mumkin.
Yigirilishiga ko'ra iplar pishiq va bo’sh yigirilgan turlarga 
bo’linadi. Pishiq yigirilgan iplar uzilishga, yemirilishga chidamli, dag’al 
bo'ladi. Bunday iplardan kichikroq kiyimlar: payroq, shippak to'qish 
tavsiya etiladi. Pishiq yigirilgan ipdan kiyim to’qiladigan bo’lsa, uni 
avval kalava holiga keltirib, sovunli suvda yuvish, so’ng ozgina sirka 
qo’shilgan suvga chayib, osib qo’yilgan holda quritish kerak.
Qurigan ip yana koptok qilib o ’raladi va kerakli buyum yoki kiyim 
to'qishga kirishiladi. Aks holda dag’al ipdan to’qilgan kiyim qiyshiq 
chiqadi va uni to’g ’irlash uchun qilingan harakat samara bermaydi.

---

B o s h
buralgan 
iplaming 
chidamliiigi bir oz past, oson uziluvchan, 
ulardan to'qilgan kiyimlar ham yumshoq, 
bo’sh bo’ladi va tezda sifatini yo’qotadi.
To quv iplarini sotuvga ko’pincha 
kavala holida chiqariladi. Ulardan biron 
narsa t o ’qish uchun a w a lo kalava iplar 
bimecha koptok holida o ’rab olinadi.
Bulling uchun kalava ipni bo’g ’inlaridan 
bo’shatilib, 
kalavaning uchi 
topiladi, 
so’ng 
barmoqlar 
bo’ylab 
aylantirib 
o ’raladi. Barmoqlar tortib olinib, ipni 
holatini o ’zgartirib yana o ’raladi (6- 
rasm). 
Koptokni 
juda 
zich, 
qattiq 
o ’ramaslik kerak. Agar koptok juda siqib o ’ralgan bo’lsa ipning sifati 
buzilishi, ya’ni qayishqoqligi pasayishi, tuklari yo’qolishi, ingichka 
tortib jonsizlanishi mumkin. Ip sifatining pasayganligi to ’qilgan buyum 
yoki kiyimda ham sezilib turadi.
T o ’qish uchun eskirgan, ayrim joy lari titilgan eski trikotaj 
buyumlar yoki kiyimlarni so’kib olingan iplaridan ham foydalanish 
mumkin Buning uchun eng avvalo trikotaj buyum yoki kiyimlar 
detallarining milkiga berilgan ishlovga e ’tibomi qaratish lozim. Agar 
kiyim detallarini (orqa, old bo’lak, yeng) bir-biriga biriktirilgan milklari 
yormab yoki zig-zag qilinib ishlov berilgan bo’lsa, bu buyumni 
so’kishga ovora bo’lmasa ham bo’ladi, chunki bunday buyumlar trikotaj 
matodan andoza bo’yicha qirqib bichiladi, milklariga titilib ketmasligi 
uchun ishlov berilgan bo’ladi. Bordi-yu so’kilsa ham, har qatordagi ip 
uzilib-uzilib chiqadi.
Agar trikotaj buyumning detallari bir-biriga biriktiruvchi mashina 
choki yoki zanjir chokida biriktirilgan bo’lib, milklariga ishlov 
berilmagan bo’lsa, buyumning biriktirilgan qismlari so’kilidi va 
detallarga ajratiladi. Detallaming ko'pincha yuqori qismidan (tugatilgan 
joy) ipning uchi topilib, so'kiladi va koptok holida o'raladi. 
So’kilayotgan buyumning titilgan qismlaridagi ip olib tashlanadi va yana 
butun qismidan sokilayotgan ip koptok ipga tugun qilib boylanmasdan, 
3-4 santimetr uzunlikda bir-biriga ohista yigirib o ’raladi. Tugunlar
6- rasm. Ipni koptok
ailih 
n 
rn
10

---

Yangi so’kilgan ip jingaiak b o ’lgani sababli, unga buyum 
to’qishdan oldin tegishli ishlov berilishi kerak. So’kilgan ip koptogi stul 
suyanchig’iga bir tekis aylantirib o ’raladi va bir nechta joyidan chuvab 
ketmasiigi uchun bo’g ’ib boylanadi, kalaVa ip holiga keltiriladi (7-rasm). 
Sovunli suvda yuviladi, so'ngra sirka qo’shilgan suvda chayiladi. Sirka 
ipning rangini yorqinlashtiradi. Toza bo’lgan ip silkitib qoqiladi va osib 
qo’yiladi. Jingalaklari yanada tekislanishi uchun ipda og’irroq tosh 
bog’lab osiladi. (8- rasm).
O g’irlik o ’mi vaqti-vaqti bilan o ’zgartirib turiladi. Ip qurigach 
qaytadan bo'shgina qilib o ’rab koptok holiga keltiriladi.
T o ’qish jarayonida tanlangan rangdagi ipni sotuvda topilmay 
qolishi juda ko’p uchraydigan holat. Agar iplarni bo’yashni o ’rganib 
olinsa. bu muammo yechimini tez va oson topish imkoniyatiga ega 
bo’linadi. Istagan rangdagi ipga ega bo’lish uchun kimyoviy va tabiiy 
bo’yoqlarning xususiyatlarini bilish va biroz vaqt hamda e ’tibor ajratish 
lozim.
Bo’yash uchun: sifatli bo’yoq, bo’yashga moslab tayyorlangan ip 
va maxsus idish kerak bo’Iadi. Bo'yaladigan ipni qanday toladan tashkil 
topganligini aniq bilgandagina, aynan qaysi rangdagi bo’yoqdan 
foydalanish kerakligini 
va natija qanday bo'lishini oldindan bilish 
mumkin bo'ladi.
7-rasm. Kalava ip.
8-rasm. So ’kilgan ipni
quritish jarayoni