‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I o L iy V a ‘ r t a m a X s u s t a 'l im V a z ir L ig I

Ort b o ’lak.
(144-rasm, b) A nuqtadan b o ’yin chizig’i b o ’ylab 
BnYaA:3=6 sm ga teng b o ’lgan ort b o ’lak yoqa o ’mizini kengligini 
o ’lchanadi. Kelib to ’xtagan nuqtadan yuqoriga 2 sm o ’lchansa - bu ort 
bo’lak yoqa o ’mizi balandligi hisoblanadi. Yangi nuqtani A nuqta bilan 
egri chiziq o ’tkazib birlashtiriladi (ort b o ’lak yoqa o ’mizi). B o’yinning 
ort tomonida yog’ to'planib qolgan gavdalar uchun ort b o ’lak yoqa 
o ’mizi o ’lchovdan 1 sm kengroq olinadi, chuqurligi to ’qilmasa ham 
b o ’ladi. Buning uchun A nuqtadan yuqori tomonga 2 sm o ’lchab, bu 
nuqtani yelka qiya chizig’i bilan birlashtiriladi.
B o ’yin chizig’idan o ’ngga 6 sm o ’lchab belgilangan nuqtadan 
boshlab yelka uzunligiga 1 sm q o ’shiladi (bu qiymat yelkada hosil 
qilinadigan solqining qiymati), shunda 13sm +lsm = 14sm b o ’ladi. Yelka 
nuqtasidan pastga 2 sm o ’lchab tushiriladi va yangi nuqtani ort b o ’lak 
yoqa o ’mizi balandligi bilan to ’g ’ri chiziq orqali birlashtiriladi - bu 
yelka chokining chizig’i b o ’ladi. Yelka chokining uchidan to k o ’krak 
chizig'igacha perpendikulyar chiziq tushiriladi, uni ikkiga b o ’lib (144- 
rasmdagi “ x” belgi), yeng o ’mizi egriligini rasmdagidek qiymatlami 
qo'vib, yoysimon chiziq tortiladi va ort b o ’lak yeng o ’mizi egriligini 
hosil qilinadi.
B o’ksa chizig'i b o ’ylab ort b o ’lak o ’rtasidan BkYaA:2=25 sm 
o’lchab 
belgilanadi 
va 
uni 
k o ’krak 
chiizig’idagi 
nuqta 
bilan 
tutashtiriladi. Ushbu 
misolda aniqlangan yon chok chizig’i t o ’r 
qismidagi yon chizig’i bilan ustma-ust tushib qolgan. Lekin 
bunday 
bo’lmasligi ham mumkin, agarda b o ’ksa aylanasining o ’lchovi kichik 
yoki aksincha standartdan katta b o ’lsa, hisoblash natijasida aniqlangan 
nuqta yon chok chizig’ining o ’ng yoki chap tomonida b o ’ladi. Bu holat 
150-rasmda punktir bilan k o ’rsatilgan chiziq b o ’ksasi tor b o ’lgan gavda 
uchun, qalinroq chiziq b o ’ksasi keng b o ’lgan gavda uchun berilgan.
Belga yopishib turadigan modellar uchun bel chizig’i b o ’ylab yon 
chokdan chapga 2 sm (3 sm dan ortmasin) o ’lchab olinadi, yangi nuqtani 
ort bo’lak yeng o ’mizining uchi bilan birlashtiriladi va b o ’ksa chizig’ida

---

25 sm o ’lchovi to ’xtagan nuqta bilan salgina egri chiziq orqali 
birlashtiriladi.
B o ’ksasi tor va keng b o ’lgan gavdalar uchun belga yopishib 
turadigan model yon chokihing tuzilishi 145 rasmda ifodalangan.