Yusupova nargiza shakirovna jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

Mushak kuchlanishlarini boshqarish qobiliyati.
Harakat-ning kuch 
o‟lchamlarini aniqligini rivojlantirish vositasi og‟irlashtirilgan mashg‟ulotlardir. 
Ularni bajarishda predmetlar vazni ma‟lum yo‟l bilan belgilanadi. Ular bilan 
balandlikka sakraladi, turli vazndagi snaryadlar uloqtiriladi, hamda og‟irlik-larni 
o‟zgartirish imkonini beruvchi trenajerlardan foydali-niladi. 
Harakatning kuch o‟lchamlarini aniqligini oshirish ustida ishlash «mushak 
kuchlanishlarini his qilish»ning shakllanishiga olib keladi. Bu his turli harakat 
amallarida o‟ziga xos xususiyatga ega. Mazkur qobiliyatning rivojlanish darajasini 
tezkor ob‟ektiv axborot usuli yordamida oshirish mumkinligi aniqlangan. 
Muvofiqlashni saqlash qobiliyatini takomillashtirish
. Muvofiqlash-
muvofiqlash layoqatlarining tarkibiy qismi sifatida-bu turli harakat va holatlarda 
tananing turg‟un holatini saqlab qolishdir. Statik va dinamik muvofiqlash mavjud. 
Statika va dinamikada muvofiqlashni saqlash insonning tashqi muhit bilan 
faol o‟zaro ta‟sirining murakkab shartlaridan biridir. Ba‟zi sport turlarida 
(gimnastika, akrobatika, parashyut sporti va boshq.) muvaffaqiyatga erishish ko‟p 
jihatdan muvofiqlash vazifasining rivojlanganlik darajasi bilan belgilanadi. 
Statokinetik muvofiqlashning past darajasida umumiy ahvolning yomonlashuvi, 
bosh aylanishi, ko‟ngil aynishi, hatto hushini yo‟qotishlar kuzatiladi. 
Statokinetik turg‟unlikni rivojlantirish uchun muvofiqlash bo‟yicha 
mashqlar qo‟llaniladi, ularni bajarishda tananing turg‟un-ligini saqlab turish qiyin 
kechadi. Bunda quyidagilar qo‟lla-niladi: 
♦ tana qismlarini turg‟unligi uchun biomexanik noqulay bo‟lgan holatlarda 
muvofiqlash saqlash (masalan, qo‟lda turganda); 
♦ statistik holatlarda va insonning yuqoriga yoki pastga harakatlanishi 

---

167 
vaqtida tana holatini saqlab turish (gimnastik yog‟ochda harakatlanish) 
♦ qo‟shimcha halaqit berish sharoitida statik va dinamik turg‟unlikni saqlash 
(ko‟zlar yumuq holda bir necha marta aylan-gandan so‟ng bir chiziqda yurish). 
Ma‟lumki, biron holatni saqlagan vaqtda inson tanasi umuman harakatsiz 
qolmaydi, u doim to‟lqinlanib turadi. Xuddi inson bir oz vaqtga muvofiqlashini 
yo‟qotadi va darrov uni tiklaydi. Turg‟unlikni saqlash tenglikni shunday 
boshqarishga yordam beradiki, bunda tana to‟lqinlanishi vaqtida og‟irlik 
markazining proekstiyasi tayanch maydoni tashqarisiga chiqmasligi lozim. 
Hozirgi vaqtda, statokinetik turg‟unlik mashg‟ulotlarining faol, sust va 
aralash usullanidan foydalaniladi. Faol usulda, shug‟ullanuvchilar ko‟p martalab 
maxsus mashqlarni takrorlaydilar (turli burilishlar, bukilishlar, aylanma harakatlar 
va h.k.). Pas-siv usulda maxsus qurilmalar (stentrifuga) qo‟llaniladi. 
Muvofiqlashni rivojlantirishning samarali usuli aralash usuldir. Tenglikni 
saqlab turish qobiliyatini takomillashtirish uchun usuliy yondashuvlarni qo‟llash 
maqsadga muvofiqdir (...jadval).