Yusupova nargiza shakirovna jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

«Shakllari»
tushunchasi bu erda, jismoniy madaniyat tuzilishi jixatidan turi, 
ko‟rinishi va xar xil turligi bilan farqlanishi tushuniladi. 
«Turlari»
deb jismoniy madaniyatni elementlarga nisbatan katta birikmasini 
uni tuzilishi bo‟yicha vazifalari bilan bog‟langanligiga aytiladi. Har xil turliligi deb 
katta bo‟lmagan shakllarni, xar xil turlarda bo‟lishi tushuniladi. Masalan jismoniy 
madaniyatni ko‟rinishi deb ishlab chiqarish jismoniy madaniyatni olsak, uni xar xil 
turliligi ishlab chiqarish gimnastikasi kirish gimnastikasi tushuniladi. 
Jismoniy madaniyat xaqiqiy vazifalarini taxlil qilishni quyidagi metodologik 
xolatlar ko‟rsatadi: 
1) Jismoniy madaniyatni u yoki bu vazifasini ko‟rinish belgisi bo‟lib oxirgi 
xisobda uning o‟ziga xos ob‟ektiv xususiyatlari xisoblanadi. Masalan jismoniy 
madaniyatga, ruxiy madaniyatni xamma vazifalarni ob‟ektiv ravishda boshqa 
olmaydi. 
2) Jismoniy madaniyatni maxsus vazifalari, madaniyatni boshqa turlariga 
ta‟luqli bo‟lmagan, aloxida xususiyatga ega bo‟lgan vazifalardir. Jamiyatda 
jismoniy madaniyat vositasini ishlatish bilan erishganlarni xammasini maxsus 
vazifalar deb atab bo‟lmaydi. Masalan kishilarni birlashib jismoniy madaniyatda 
faoliyat qilishi yoki jismoniy madaniyat xarakatini xalqlar o‟rtasidagi qiziqishga, 
faqatgina jismoniy madaniyatini o‟ziga xos ichki kuchi emas, balki umum ijtimoiy 
munosabatlarni natijasi bo‟lib, jamiyatda shuncha javobgar tashkilotlarni 
yo‟naltirilganligidir. Jismoniy madaniyatni umumiy va maxsus vazifalari, 
madaniyatni bir tomonini farqlaydi. Umumiy vazifalari jismoniy madaniyatni 
jamiyatni boshqa xodisalar bilan birlashtiradigan funkstional bog‟liqqa asoslanadi.
3) Jismoniy madaniyatni vazifalarini uni shakllari bilan ajralmagan 
bog‟liqlikda deb qarash kerak. Vazifa bilan shakl umum ilmiy metodologiya 
ko‟rsatma bo‟yicha bir-biridan ajralgan xolda, balki bir-birini to‟ldiradi. Shuning 
uchun jismoniy madaniyat vazifalarini ajratish,bir tuzumga tushurishda asosiy 
shakllariga, turlariga va ko‟rinishlariga bog‟lanmasdan rejalashtirish, tuzish 
mumkin emas. 

---

23 
4) Jismoniy madaniyat vazifalarini bir butunlikda qaralganda, jismoniy 
madaniyatning ijtimoiy tizimni organik qismi bo‟lib, ijtimoiy borliqni boshqa 
tomonlari bilan bog‟liqdir. Jismoniy madaniyatni tuzilishiga insonllarni xayot 
kechirishi turmush tarzi jiddiy ta‟sir ko‟rsatadi. 
5) Jismoniy madaniyatni xar xil shakllarini xususiyati ishlatish doirasiga 
qarab, ijtimoiy sohani u yoki bu xususiyatini ochib beradi. Masalan,ishlab 
chiqarish soxasiga kiritilgan jismoniy madaniyat, har kungi turmush xayotga 
kiritilgan jismoniy madaniyatdan farq qiladi. Jismoniy madaniyat soxasidagi 
madaniyatning vazifasi tajribada xamma vaqt yangi usullar yaratilishi, kishilarning 
psixologiyasiga ta‟sir qilishida xam ko‟rinadi. Jismoniy madaniyatni rivojlanishi 
va malum darajadagi vazifani bajarishi, jamiyatdagi xayot sharoitida belgilangan 
xarakterda ishlatilishiga qarab, uni aniq baxosi va roli bilan bog‟liqdir.
6) Jismoniy madaniyat tarixiy rivojlanish jarayonida jamiyatda asosiy xayot 
sharoitini o‟zgarishiga bog‟liq xolda o‟zgaradi. Jismoniy madaniyatni vazifa va 
shakllariga xarakterestika berishda, uni ko‟rinishlarida nisbatan mustaqilligini, xar 
qaysi jamiyat informastiyasi sharoitida qabul qilinganligiga qarash kerak. 
Jismoniy madaniyat “