Yusuf xos xojib “qutadg’u bilig” asari. Reja: Yusuf Xos Hojib hayot yo’li. «Qutadg’u bilig»

O’chukturma erni tilin, bil, bu til

Bashaqtursa, butmas, butar o’q boshi.

Shoir dostonning to’rtinchi navida saxiylik va baxillik haqida so’zlab, himmat va saxiylikni baxillik va ziqnalikka qarama-qarshi qo’yadi, bu masalalarga doir pandomiz mulohazalarini, qisman bo’lsa-da, boshqa boblarga ham singdiradi, badiiy til vositalaridan, xususan, o’xshatishlardan va xalq maqolalari hamda ta’birlaridan foydalanadi.

Axi arni o’tgil o’gar ersa san,

Baxilga qatig’ yo o’qun qizlagil.

Himmat va saxovatni insonning eng yaxshi fazilati sifatida ta’riflagan Ahmad Yugnakiy kishilarni qashshoqlarga, muhtojlarga va sitamdiydalarga qaramli va mushfiq bo’lishga chaqiradi:

Yarog’liq oshingni kishiga edur,

Yarog’ bo’lsang ufrog’ yolingni butur.

Kuch emgan tekurma kishiga qoli,

Agar teksa emgak kishiding kutur.

Baxillik va ziqnalikni qattiq tanqid qilgan shoir, bu illatni tag-tomiri bilan qirqib tashlash kerak, degan xulosaga keladi:

Yimishsiz yig’och-tak karamsiz kishi,

Yimishsiz yig’ochni kesip o’rtagil.

Ahmad Yugnakiy baxillik va ziqnalik bilan birga, yashagan muhitning ayrim boshqa illatlarini ham tanqid qiladi, xushomadgo’y va tamagir kishilarni shafqatsizlik bilan fosh qiladi, bechora va yo’qsillarga yuragidan achinadi.

Budun mollik elga urub yuzlarin,

Tuzu qul qilurlar ozod o’zlarin.

Kim ul molsiz ersa, ul erni ko’rub,

Yuz urub kacharlar, yumub ko’zlarin.

Shoir amaldorlarni, zodagonlarni marhamatli va shafqatli bo’lishga chaqiradi, arzimas sabab yoki bahona bilan kishilarni o’limga mahkum qilish va jazolashga qarshi isyon qiladi.

Bu bir aybdan o’tru boshni kesguchi,

Ochunda tirilg’u kishisiz qolur.

Ahmad Yugnakiy ko’pni mensimagan mutakabbir va balandparvoz kishilarni qoralab, kamtarlik va xeshtavozelikni targ’ib qiladi: