Yusuf Xos Hojib XI asrda yashab ijod etgan buyuk o‘zbek (turkiy xalqlar) shoiri hisoblanadi. Yusuf asl ismi

Doston nomining ma’nosi

• «Qut» — baxt, saodat, «bilig» esa — bilim degani.
• Shunga ko‘ra, asarning nomini «Baxtga eltuvchi bilim» yoki «Saodatga yo‘llovchi bilim» deb tarjima qilish mumkin.
• Abdurauf Fitrat uni «Baxtliklanish bilimi» deb o‘girgan.

Dostonning asosiy qahramonlari

• Dostonda to‘rt asosiy qahramon bor:
• Kuntug‘di (chiqqan Quyosh) - elig, ya’ni hukmdor. U adolat ramzi bo‘lib kelgan;
• Oyto‘ldi (to‘lgan Oy) - vazir. U baxt va davlat ramzi hisoblanadi;
• O‘gdulmish aqlga to‘lgan)- vazirning o‘g‘li. U aql va zakovat ramzi yanglig‘ tasvirlangan;
• O‘zg‘urmish (uyg‘ongan) - vazirning qarindoshi. U asarda qanoat, ofiyat, ya’ni sog‘lomlik ramzi sifatida qalamga olingan.

Qisqa satrlarda asar voqealari

• Elig Kuntug'dining adolati haqidagi gaplar butun dunyoga taraladi. Har tomondan uning huzuriga odamlar kela boshlaydilar. Shular qatorida ko'p mashaqqatlar chekib Oyto'ldi nomli oqil va mard kishi ham keladi. Kuntug'di uni har tomonlama sinab ko'rib, adolati va sadoqatiga ishonch hosil qilgach, o'ziga vazir qilib oladi. Yurtda nizom va qoida ustuvor bo'lib, shu darajada adolat qaror topadiki, xazina oltinga to’lib, qo'zi bo'ri bilan yonma-yon omonlikda yashay boshlaydi. Lekin kunlardan bir kun Oyto'ldi xastalanib vafot etadi. O'limi oldidan o'g'li O'gdulmishga Kuntug'di xizmatiga borishini vasiyat qiladi. O'g'li ulg'ayib, kamolga yetgach, podsho huzuriga borib, uning e'tibor va hurmatiga sazovorbo'ladi. Oyto'ldidan ham oqil va tadbirli chiqib, el-yurtni yashnatib yuboradi. Tabiiyki, el-yurt kengayib, ishlar ko'payib boraveradi...

BEGLIKKA SAZA BO‘LG‘UTEK BEG NEKUTEK KERAKIN AYTUR

• Darslikdagi parcha Qayum Karimov tabdilidir.
• «Beklikka loyiq bek qanday bo‘lishini aytadi» qismi asarning 31-bobi bo‘lib kelgan. Unda jamiyatni boshqarish uchun hukmdorga, ya’ni bekka muhtojlik borligidan kelib chiqib, shoir beklikka loyiq shaxsda qanday insoniy fazilatlar shakllangan bo‘lishi lozimligi masalasini atroflicha badiiy-axloqiy tadqiq va tahlil qiladi. Bob, odatdagidek, savol-javob tarzida davom etadi.