Yusuf Xos Hojib. “Qutadg’u bilig” dostoni Dars rejasi

Dostonning badiiy xususiyatlari
“Qutadg’u bilig” badiiyatning yuksak namunasi hamdir. Unda shoir fikri go’zal siymolar, hayotiy o’xshatish va lo’nda istioralar, ta’sirchan tamsillar hamda mo’jaz ramzlar bilan ziynatlangan. Yusuf Xos Hojib so’z qudratini, ona tilining ichki imkoniyatlarni nozik darajada his etadi.
Unung o’zi “men turkcha so’zlarni yovvoyi tog’ kiyigi singari deb bildim, shunga qaramay ularni avaylab-asrab qo’lga o’rgantdim” deb yozadi.
Bahor madhi.
“Qutadg’u bilig” asarining kirish qismida bahor madhiga bag’ishlangan maxsus bob bo’lib, u shunday boshlanadi:
Sharqdan avval bahor shamoli esib keldi
Olamni bezash uchun jannat yo’lini ochdi.
Yusuf Xos Hojib bahor tasviriga alohida e’tibor beradi. Bunda avval Yer yuzidagi o’zgarishlar tasvirga olinadi. Daraxtlarning gullashi, o’t –o’lanlarning ko’karib chiqishi, ularning xilma –xil, ayni paytda bu faslga xos bo’lgan go’zallik, latofat maxsus ta’kidlanadi. So’ng havodagi o’zgarishlarga o’tiladi. Bunda atirgulning muattar hididan boshlab, osmonda shodon o’ynayotgan qushlargacha, xassos va sezgir qalbi ko’rinib turadi.
Aslida “Bahor madhi”ni turkiy adabiyotdagi ilk qasida sifatida baholash mumkin. Chunki o’sha davr hukmdori Bug’roxonga bag’ishlangan.
“Bahor madhi” yozma adabiyotda bahorga bag’ishlangan dastlabki asar sifatida baholanishi mumkin. Nosiriddin Rabg’uziy ba an’anani davom ettirdi va keyingi asarlarda bu an’ana keng quloch yoygan edi. Demak, Yusuf Xos Hojib ushbu an’ananing yozma adabiyotdagi asoschisi sifatida o’ziga xos o’ringa egadir.


Nazorat savollari
1. Yusuf Xos Hojibning tarjimai holiga oid ma’lumotlar qaysi manbada saqlangan?
2. “Qutadg’u bilig”ning ma’nosi nima?
3. Shoir nima uchun turkcha so’zni “tog’ kiyigi”ga o’xshatadi?
4. “Qutadg’u bilig”da markazlashgan davlat va odil shoh g’oyasi qanday namoyon bo’lgan?
Topshiriqlar

1. 
   Qadimgi turkiy adabiyotdagi bahor tasvirlangan yana qanday asarlarni bilasiz? Shu haqda yozib keling.
   
2. 
   “Tanni emas, ruhni boyitish lozim” degan fikrni sharhlab, izohlang.
   

Aim.uz