Yuristning nutq

3-§. Yunonistonda sud notiqligi. Sinegorlar
Yunoniston polislarida, xususan, Afina davlatida e’tiborli 
va ahamiyatga molik notiqlik yo‘nalishlaridan biri sud notiqligi 
edi. Sud notiqligining vujudga kelishi uchun bu davrda 
Yunonistonda shart va sharoitlar mavjud bo£la boshladi. Antik 
demokratiya qoidalariga binoan fuqarolar o‘zi xohlagan ishi 
yuzasidan xohlagan paytda sudga murojaat qilish, shaxsiy 
manfaatlarini himoya qilish uchun imkoniyat mavjud edi. 
0 ‘z
navbatida, sud hay’ati ham odilona yo‘l tutar, sud 
qatnashchilarining manfaatlarini demokratik asosda hal 
qilishga harakat qilar edi. Bunday sud jarayonlarida da’vogar 
yoki himoyalanuvchining o ‘z manfaati yuzasidan chiqishlari 
ham ahamiyatga molik edi. Ular ko‘pincha notiqlik san’ati 
bilan qurollanib 
o ‘z
manfaatlarini himoya qilishardi. Shu 
bois, sud hukmi foydasi qaysi tomon manfaatiga hal bo‘lishi 
ham notiqlik mahorati bilan bog‘liq bo‘lib qolardi. Notiqlik 
san’atini puxta o ‘zlashtirgan tomon vakillari gunohsiz 
ekanligini sud jarayonida isbotlay olsa, hukm ular foydasiga 
hal bo'lardi. Demak, antik davr sud tizimidagi shunday 
demokratik tamoyillar notiqlik san’atining yana bir pog‘ona 
o‘sishiga turtki bo‘ldi.
Antik sud jarayoni qonun—qoidalariga binoan jabrlapuvchi 
o‘z huquqini himoya qilishi lozim edi. Bundan ayol fuqarolar 
ham mustasno bo‘lmagan. Ular «o‘z ishini o‘zi olib borishi» 
lozim edi. Biroq, sudlanuvchi bunday shaxslaming da’vogar 
tomon notiqlari asos va dalillariga dosh bera olmasligi tabiiy 
edi. Shu bois ham, antik sud tizimida sudlanuvchilaming ham 
maxsus notiqlami yollashiga, ulardan yordam olishi uchun
90

---

ruxsat berilardi. Bunday notiqlik san’ati sohiblari 
sinegorlar
deb atalardi. Ular nutqi 
sinegoriya
deyilgan. Ana shu sinegorlar 
bugungi kunda sud hay’atining ajralmas qismi hisoblangan 
advokatlarning ilk avlodi hisoblanadi. Sinegorlar mohir notiq 
bô‘îishi bilan bir qatorda yurisprudensiyadan maxsus ta’lim 
olishgan. Shu bois, ularda sudlanuvchining o‘z huquqini himoya 
qilish uchun ehtiyoj tug‘ilgan. Bu esa xizmat haqi evaziga amalga 
oshirilgan. Sinegorlar sud jarayonida jabrlanuvchi himoyasidagi 
shaxsni oqlash uchun bilim, tajriba va mahoratlaiini ishga 
solishgan. S udlanuvchi ishni ch u q u r o ‘rganib, 
yurisprudensiyaning amaldagi qoidalari asosida oqlash uchun 
asos bo‘lgan fikr-mulohazalami qog‘ozga tushirgan. Notiqlik 
san’atidan foydalanib sud jarayonida o‘z fikrini o‘tkazishga, 
yutib chiqishga intilganlar. Sinegorlar sud notiqlik san’atida 
nafaqat muhim roi o‘ynadi, balki tubdan burilish yasadi 
deyish o‘rinlidir.