Yuristning nutq

40

---

Nutqning mantiqiyligi. 
Fikr, tafakkur qilish sog‘lom bo‘lsa, 
nutq ham talab darajasida bo‘ladi. Fikr noto‘g‘ri bo‘lsa, nutq 
mantiqiyjihatdan tugal bo‘lmasligi aniq. Grammatik jihatdan 
shakllanmagan nutq ham, nutqda noo‘rin qo‘llanilgan lug‘aviy 
birliklar, grammatik shakllar ham mantiqqa putur yetkazadi.
Nutqning mantiqiyligi faqat lisoniy hodisa bo‘lmasdan, 
ekstralingvistik hodisa sifatida ham namoyon bo‘ladi. Agar yurist 
tilning butun qoidalarini yaxshi bilsada, o‘zi fikr yuritayotgan 
mavzuni yaxshi bilmas ekan nutqning mantiqiyligi yuqori 
darajada bo‘lmaydi. Zero, ulug‘ mutafakkir Forobiy to ‘g‘ri 
t a ’k id la g a n id e k , « M a n tiq n in g aq lg a m u n o s a b a ti 
grammatikaning tilga munosabati kabidir. Grammatika odamlar 
nutqini tarbiyalagani kabi, mantiq ham tafakkumi haqiqiy 
yo‘ldan olib borish uchun aqlni to ‘g‘rilab turadi».
Nutqda mantiqiylikka erishish uchun aw alo bir fikrni 
ikkinchi fikrga bog‘lay olish, mavzuning muqaddima, asosiy 
qism, hamda xotima qismini to ‘g‘ri joylashtira olish, fikr 
yuritilgan mavzu yuzasidan tegishli xulosalar chiqara olish 
mahoratini shakllantirish zarurdir. H ar qanday voqeiylik 
yuzasidan aytilayotgan mulohazalar yuqorida sanab o'tilgan 
zaruriy qismlarga ega bo‘ladi, agar bu qismlar tartibi 
o‘zgartirilsa, mantiq yo‘qolishi, maqsad amalga oshmasligi aniq. 
Shuning uchun nutqiy mantiq talabiga muvofiq gaplar o‘rtasida 
ham izchillik bo‘lishi, ulaming birida bayon etilgan fikr 
ikkinchisi orqali to‘ldiiilishi kerak. Bu holat ma’lum bir fikming 
tugashiga qadar davom ettirilishi lozim. Gaplar o‘rtasida fikriy 
izchillikni yo‘qotish bilan mantiqiylikka putur yetadi.
Demak, tushunchalar uchun muqobil b o ‘la oladigan 
so ‘zlar, term inlarni o ‘z o ‘rnida q o ‘llay olish; ohang, 
so‘zlaming bog‘lanishi, so‘zlar tartibi, gaplaming turlarini 
mazmunga muvofiqligini ta’minlay olish mantiqiylikning 
asosini tashkil etadi. Ya’ni voqeiylikka mos kelmagan nutqda 
mantiqiylik tugal bo‘lmaydi.
Nutqning mantiqiyligiga putur yetkazuvchi lisoniy jihatlar 
quyidagilardan iborat:

---

Nutqda ayrim so‘zlaming tushirib qoldirilishi: 
Jinoyatchi
o ‘z sherigini belgilangan joyda kutib oldi. Utting qo
‘lida sumka
bor edi.
(Kimning qo‘lida sumka bo‘lgan? Jinoyatchining 
qo‘lidami yoki sherigining?).
Rus guruhini tamomlagan ba’zi yuristlarning « va ö ‘ 
harflarining farqiga bormasligi: 
Savollar guvohni uylantirib
qo ‘ydi.
’
ayirish belgisining q o ‘llanilish doirasini bilmaslik: 
Jinoyatchining davolari isbotlanmadi.
x
va 
h
tovushlarini yozuvda to ‘g‘ri qo‘llay olmaslik: 
Daraxt