Yuristning nutq

S iz
••• 
b o ‘l maganmi si z, Si z
... 
ko‘rmaganmisiz—
kabi salbiy konstruksiyadagi savollar, ayniqsa 
qiyinchilik tug‘diradi. Psixologiyadan ma’lumki, tergovchi 
nutqidagi nomaqbul konstruksiya ko‘pincha tinglovchida salbiy 
munosabat uyg'otadi. 
...siz emasmi
savoliga ko‘pincha 
Yo‘q,
men emas
degan javob beriladi, chunki bu holat salbiy javob 
berishga undaydi.
«Javobi o‘zida bo‘lgan» savollar «inontiruvchi» axborotning 
muayyan xususiyatiga ega. Yordamchi savollaming uch turi 
farqlanadi:
1. Ma’nosi aniq va tez tushuniladigan savollar (
Uningportfeli
bormidi?
Yoki 
Siz unda portfei borligini k o ‘rdingizjni?
Yoki 
Uning portfeli yo ‘qmidi ?).
2. Yashirin tarzdagi savollar 
(Uning portfeli qanday tusda
edi?).
3. So‘roq qilinayotgan odamga gumon qilinayotgan yoki 
jinoyat sodir etgan shaxsga xos bo‘lgan, ammo ba’zi 
detallarigina nazarda tutilgan savollar (
Rulga o ‘tirgan odam
qanday k o ‘rinishda edi, uning portfeli bormidi?).
Nutqda 
oq-qora, keksa-yosh, chiroyli-xunuk
kabi baholovchi 
sifatlami qo‘llash maqsadga muvofiq emas. Ular tinglovchida 
teskari taassurot uyg‘otishi mumkin, natijada uning 
ko‘rsatmasi o‘z ishonchliligini yo‘qotadi. Agar kimnidir: 
«Bu
odam keksami»
deb so‘ralsa, aniq javob « 
Yo ‘q, yosh». — «Oq
kostumdami?» — «Yo‘q, qora»
shaklida bo‘ladi. Aslida esa bu 
odam qirq yoshlarda (yosh ham emas, qari ham) va qoramtir 
ko‘k kostumda bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, baholovchi tushunchalar ifodalangan 
guvohlik ko‘rsatmalarining tili haqida ham alohida to‘xtalish 
joiz. Masalan, «keksa» tushunchasi turli yoshdagi odamlar 
uchun turlichadir. «Baland bo‘yli» tushunchasi unchalik baland
158

---

bo‘lmagan odam uchun boshqacha, novcha odam uchun 
butunlay boshqacha. Umuman olganda, ko‘rsatma kamida ikki 
marta, biroq turli nutqiy ko£rinishlarda, ya’ni narsa-buyum, 
v o q e a -h o d isa la rn i b ild iru v ch i an iq lo v ch ila r b ilan
ifodalansagina obyektiv jihatdan ishonchli sanalishi mumkin. 
Ba’zan qo‘shimcha izohlar ham xatolikning oldini oladi. 
Shuning uchun ko'rsatmani qaytarish, yanada aniqroq qilib 
takrorlash juda ham muhimdir.
Shuni ham ta’kidlash joizki, tergovchi shunday shaklda 
savolni berishi va shunday til vositalarini tanlashi kerakki, u 
so‘ralayotgan odamga tushunarli va yetib boradigan bo‘lsin. 
Buning uchun tergovchi o‘z suhbatdoshining nutqiy tajriba 
darajasini inobatga olishi va o‘zi ham yuridik dialogning nutqiy 
strategiyasi va psixologiyasi ko‘nikmalarini to‘liq egallagan 
bo‘lishi lozim.