|
Bola huquqlarini maxsus tartibga solishga qaratilgan d klaratsiyalar va
konv nsiyalar
: 1924-yildagi Bola huquqlari to‘g‘risidagi J
va d klaratsiyasi,
1959-yildagi Bola huquqlari to‘g‘risidagi d klaratsiya, 1989-yildagi Bola
huquqlari konv nsiyasi va ushbu konv nsiyaga 2002-yildagi ikkita: Qurolli
mojarolarda ishtirok etuvchi bolalar to‘g‘risidagi Qo‘shimcha protokol va Bolalar
bilan savdo-sotiq qilish, bolalar fohishabozligi va pornografiyasiga taalluqli
Qo‘shimcha protokol.
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiya bola huquqlari bo‘yicha asosiy hujjat
hisoblanadi hamda uni bola huquqlariga oid o‘ziga xos kodifikatsiyalash d sa ham
bo‘ladi. Konv nsiya 54 moddani o‘z ichiga olgan bo‘lib, ularni 4ta kat goriyadagi
huquqlarga bo‘lish mumkin: a)
yashay olish huquqi:
bola talablarini qondirish va
xayotiy huquqlarini o‘zida mujassam etish kabi asosiy shartlarni hamda tibbiy
xizmatdan foydalana olish, ovqatlanish, boshpanaga ega bo‘lish kabi adolatli
’rlarni o‘z ichiga oladi; b)
rivojlana olish huquqi:
bolalarning o‘z qobiliyatlarini
ngroq rivojlantirishga erishishlari zarur. Masalan, bilim olish, o‘yin, hordiq
chiqarish, madaniy faoliyatlar, axborot olish va vijdoniy poklik kabi huquqlar; v)
bolalar zo‘ravonlik va ekspluatatsiya qilinishdan himoyalangan bo‘lishlari shart.
Bu borada quyidagi muammolarga, ya’ni: qochoq bolalar masalasidagi
muammolarga, sudlovni amalga oshirish tizimidagi zo‘ravonliklarga va
qiynoqlarga, bolalarni qurolli mojarolarga jalb etish muammolariga, bolalar
hnatiga, balog‘at yoshiga yetmaganlarni jinsiy ekspluatatsiya qilish va
o‘smirlarning giyohvand moddalarni ist ’mol qilish muammolariga alohida e’tibor
rilgan bo‘lishi k rak; g)
ishtirok etish huquqi:
bolani jamiyat va mamlakat
xayotida faol ishtirok etishga chorlaydi. Bu kat goriya, bolalarning hayotga
taalluqli bo‘lgan muammolar bo‘yicha jahonshumul yig‘ilishlarda va tadbirlarda
ishtirok etish huquqini va o‘z fikr-mulohazalarini aytishda erkin bo‘lish kabi
huquqlarini b lgilaydi. Bolalar ulg‘ayib borishlari davomida jamiyat hayotida faol
74
ishtirok etish uchun barcha paydo bo‘lib boruvchi imkoniyatlarning hammasiga
ega bo‘lib borishlari hamda hayotiy muhim yechimlarning mas’uliyatini xis qilgan
holda ularni o‘z zimmalariga olishga tayyor bo‘lishlari k rak.
Bundan tashqari Konv nsiyada ishtirokchi-davlatlar tomonidan bola
huquqlarining himoyalanishi, kafolatlanishi ham ta’minlanishi borasida sharoit va
imkoniyat yaratilishi uchun ular zimmasiga majburiyatlar b lgilangandir. Masalan,
29-moddasida:
1. Ishtirokchi-davlatlar bolaga ta’lim b rish quyidagi yo‘nalishlarda olib
borilishi lozimligiga rozilik bildiradilar:
a) bolaning shaxsi, ist ’dodi, aqliy va jismoniy qobiliyatlari eng to‘la hajmda
rivojlanishi;
b) inson huquqlari va asosiy erkinliklariga, BMT Nizomida e’lon qilingan
tamoyillarga hurmatni tarbiyalash;
s) bolaning ota-onasiga, uning madaniy o‘ziga xosligi, tili va qadriyatlariga,
bola yashayotgan mamlakatning, u dunyoga k lgan mamlakatning milliy
qadriyatlariga, o‘zinikidan farq qiladigan madaniy taraqqiyot darajasiga hurmat
bilan qarashni tarbiyalash;
d) bolani erkin jamiyatda, tinchlik, sabr-toqatli bo‘lish, erkaklar bilan
ayollarning tinchligi hamda barcha xalqlar, etnik, milliy va diniy guruhlar,
shuningd k, tub aholi orasidan bo‘lgan shaxslar o‘rtasida do‘stlik ruhida
tarbiyalash;
) atrof-tabiatga hurmat ruhida tarbiyalash.
2. Ushbu moddaning yoki 28-moddaning h ch qaysi bandi alohida shaxslar
va organlarning o‘quv yurtlarini ochish hamda ularga ushbu moddaning 1-bandida
bayon etilgan tamoyillarga rioya qilgan holda rahbarlikni amalga oshirish hamda
bunday o‘quv yurtlarida b riladigan ta’lim davlat tomonidan o‘rnatilgan minimal
’yorlarga javob b rishi k rak, d gan talabning bajarilishidagi erkinligini
ch klash sifatida talqin qilinmaydi.
Mazkur Konv nsiyada bayon qilingan huquqlarning amalga oshirilishini
kafolatlash va ko‘maklashish maqsadida ishtirokchi davlatlar ota-ona va qonuniy
75
vasiylarga bola tarbiyasi bo‘yicha majburiyatlarini bajarishlariga t gishli yordam
ko‘rsatadilar hamda bolalar muassasalari tarmog‘ining rivojlanishini ta’minlashi,
bu borada zarur chora-tadbirlarni ko‘rishi ishtirokchi-davlatlarga yuklatiladi.
Ushbu konv nsiya ijodkorlari bola huquqlari bo‘yicha o‘z kons psiyalarini –
lib ral, pat rnalizm nazariyasi asosida ishlab chiqishgan. Ushbu kons psiya
g‘oyalari tufayli bolalar jamiyatning to‘la huquqli a’zosi d b e’tirof etilgan. Bu
kons psiya bilan bola ota-onaga yoki ularni o‘rnini bosuvchi boshqa shaxslarga
gishililigi to‘g‘risida yuz yillar davomida mavjud bo‘lib k lgan qoidaga ch k
qo‘yilgan. Hozirgi kunga k lib esa, Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiya eng
univ rsal hujjatlardan biri bo‘lib, Somali va AQShdan tashqari 191 davlat uning
ishtirokchisidir. O‘zb kiston R spublikasi ushbu konv nsiyaga 1992-yilda
qo‘shilgan bo‘lib, bugungi kungacha to‘rt marotaba o‘zining Milliy ma’ruzasini
taqdim etgan. Mazkur Konv nsiyaning qo‘shimcha protokollari hisoblanmish
Bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taalluqli Fakultativ protokol
hamda Bolalarning qurolli mojarolarda ishtirokiga taalluqli Fakultativ protokolni
2008-yil-d kabr oyida ratifikatsiya qildi. Bu protokollarga qo‘shilish
mamlakatimizning bola huquqlarini himoya qilish va ta’minlashning qo‘shimcha
kafolati hisoblanadi va bu sohadagi davlat siyosatiga to‘la mos k ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
