Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

“Uyda o‘tirib

ishlaydigan ishchilar uchun munosib m hnat”

 (Decent work for Domestic workers -

Dostoyniy trud dlya domashnix rabotnikov) konv nsiyasining loyihasi ishlab chiqilgan

va a’zo davlatlarga tarqatilgan edi. Mazkur loyiha r spublikamizdagi barcha manfaatdor

tashkilotlarga yetkazilgan va Konv nsiya loyihasiga o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida

O‘zb kistonning takliflari XMT taqdim etilgan. Mazkur konv nsiya loyihasi oradan bir

yil o‘tib 2011-yilda qabul qilindi.

---

392

Xalqaro m hnat tashkilotining bugungi kunda 190 ta konv nsiyasi va tavsiyalari

bor. O‘zb kiston uning 13 asosiy konv nsiyasi

231

ga qo‘shildi. Ular orasida,

1973-yil 6-

iyunda qabul qilingan “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi

138-Konv nsiya (2008-yil 4 apr l)

232

; 1999-yil 1-iyunda qabul qilingan “Bolalar

hnatining eng yomon shakllari to‘g‘risida”gi 182-Konv nsiya (2008-yil 8

apr l)ni

233

 alohida ta’kidlash lozim. Chunki, bu konv nsiyalar

 bolalarning m hnat

ekspluatatsiyasidan himoya qilishga va m hnat sohasidagi boshqa huquqlarini xalqaro

kafolatlashga bag‘ishlangan.

XMTning Bolalar m hnatiga barham b rish bo‘yicha Xalqaro dasturi (IPEC –

International Programme on the Elimination of Child Labour) O‘zb kistonda 2005-2010-

yillarda samarali faoliyat olib bordi. O‘zb kiston tomonidan ratifikatsiya qilingan

konv nsiyalarni impl

ntatsiya qilish bo‘yicha t xnik yordam ko‘rsatdi. Dastur

ko‘magi asosida Oliy Majlis d putatlari uchun uslubiy va amaliy qo‘llanmalar chop

etildi.

2012-yil 3-4-may kunlari Toshk nt shahrida XMT Kotibiyati va YeI Komissiyasi

eksp rtlari ishtirokida “O‘zb kiston R spublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan XMT

konv nsiyalarining ososiy qoidalarini amalga oshirish” mavzusida xalqaro s minar

tashkil etildi.

Yuqoridagilarni umumlashtirib aytganda, O‘zb kistonning XMT bilan

hamkorligining qamrovi tobora k ngayib bormoqda. Mazkur tashkilot bilan aloqalarni

konstruktiv asosda yanada kuchaytirish masalasiga Davlatimiz rahbariyati alohida e’tibor

231

XMTning asosiy konv nsiyalariga quyidagilar kiradi

: 1930-yil 28-iyunda qabul qilingan “Zo‘raki yoki majburiy

hnat to‘g‘risida”gi 29-Konv nsiya (1997-yil 30-avgust); 1935-yil 22-iyunda qabul qilingan “Ish vaqtini haftasiga

qirq soatgacha qisqartirish to‘g‘risida”gi 47-Konv nsiya (1995-yil 6-may); 1936-yil 4-iyunda qabul qilingan “Haq

to‘lanadigan yillik ta’tillar to‘g‘risida”gi 52-Konv nsiya (1995-yil 6-may.); 1949-yil 1-iyulda qabul qilingan “Jamoa

muzokaralarini tashkil etish va yuritish huquqi prinsiplarini qo‘llanishi to‘g‘risida”gi 98-Konv nsiya (1997-yil 30-

avgust); 1951-yil 29-iyunda qabul qilingan “Bir xil qiymatga ega bo‘lgan m hnat uchun erkaklar va xotin-qizlarni

ng rag‘batlantirish to‘g‘risida”gi 100-Konv nsiya (1997-yil 30-avgust); 1919-yil qabul qilingan va 1952-yil 28-

iyunda qayta ko‘rib chiqilgan “Onalikni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi 103-Konv nsiya (1995-yil 6-may); 1957-yil

25-iyunda qabul qilingan “Majburiy m hnatni tugatish to‘g‘risida”gi 105-Konv nsiya (1997-yil 30-avgust); 1958-yil

25-iyunda qabul qilingan “M hnat va mashg‘ulotlar sohasidagi kamsitishlar to‘g‘risida”gi 111-Konv nsiya (1997-

yil 30-avgust); 1964-yil 9-iyulda qabul qilingan “Bandlik sohasidagi siyosat to‘g‘risida”gi 122-Konv nsiya (1995-

yil 6-may); 1971-yil 23-iyunda qabul qilingan “Korxonalarda m hnatkashlar vakillarining huquqlarini himoya qilish

va ularga b riladigan huquqlar to‘g‘risida”gi 135-Konv nsiya (1997-yil 30-avgust); 1981-yil 19-iyunda qabul

qilingan “Jamoa muzokaralariga ko‘maklashish to‘g‘risida”gi 154-Konv nsiya (1997-yil 30-avgust); 1973-yil 6-

iyunda qabul qilingan “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi 138-Konv nsiya (2008-yil 4 apr l);

1999-yil 1-iyunda qabul qilingan “Bolalar m hnatining eng yomon shakllari to‘g‘risida”gi 182-Konv nsiya (2008-

yil 8 apr l).

232

 O‘zb kiston R spublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi,  4, 2008. 176-modda.

233

 O‘zb kiston R spublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi,  4, 2008. 180-modda.

---

393

qaratmoqda. Ikki tomonlama hamkorlikni rivojlantirishga oid maxsus dasturlar qabul

qilinmoqda. Jumladan, 2012-yili mamlakat parlam ntida XMTning Xalqaro m hnat

konf

nsiyasning 101-s ssiyasi ishida ishtirok etganligi bo‘yicha hukumat

gatsiyasining hisoboti eshitildi. Hisobot natijalari bo‘yicha XMT bilan hamkorlikni

yanada rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar r jasi qabul qilingan.

234

 Unda XMTning

qolgan boshqa konv nsiyalariga qo‘shilish, m hnat sohasidagi milliy qonunchilikni XMT

standartlariga moslashtirish va takomillashtirish ko‘zda tutilgan.

 2008-yil 12-sentabrda O‘zb kiston R spublikasi Vazirlar Mahkamasining

“O‘zb kiston R spublikasi tomonidan ratifikatsiya qilingan Ishga qabul qilish

uchun eng kichik yosh to‘g‘risidagi Konv nsiyani hamda Bolalar m hnatining eng

og‘ir shakllarini taqiqlash va yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risidagi

Konv nsiyani amalga oshirish chora-tadbirlari haqida” 207-sonli Qarori qabul

qilindi.

Uning 1-bandiga muvofiq, mana shu ikki konv nsiyani amalga oshirish

bo‘yicha 37ta qismdan iborat Milliy harakatlar r jasi ishlab chiqildi va tasdiqlandi.

Uning doirasidagi barcha faoliyatlarni muvofiqlashtirish vazifasi O‘zb kiston

spublikasi M hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligiga yuklatildi.

Tashkilotlar, korxonalar va jismoniy shaxslar tomonidan bolalarni m hnatga

majbur qilishga yo‘l qo‘ymaslik, voyaga yetmaganlar uchun qonun hujjatlarida

lgilangan m hnat normalari va sharoitlariga rioya qilinishi yuzasidan ta’sirchan

nazoratni ta’minlash vazifasi b lgilandi hamda Bosh prokuraturaga konv nsiya

talablarini so‘zsiz rioya etilishi yuzasidan nazoratni kuchaytirish tavsiya etilgan.

Milliy harakatlar r jasi bo‘yicha ishlar 4 ta yo‘nalishda olib boriladi:

- Bola m hnatidan foydalanmaslikni nazorat qiluvchi normativ-huquqiy

bazani takomillashtirish;

- Konv nsiyalarni bajarilishini nazorat va monitroing qilish;

- Konv nsiya masalalari bo‘yicha tushuntirish-axborot ishlarini olib borish;

- Bola m hnatini taqiqlash sohasidagi xalqaro hamkorlik loyihalarini amalga

oshirish.

234

 Sbornik m jdunarodn x dokum ntov Komit ta ON po pravam r

nka /Otv. r d. A.X.Saidov. –T.: NSPCh,

2014. –S.11

---

394

Mana shu Konv nsiyalarning ijosini ta’minlash maqsadida milliy

qonunchilikni takomillashtirish konv nsiyalar normalarini milliy qonunchilikka

impl

ntatsiya qilish va uni XMT standartlariga yaqinlashtirish orqali amalga

oshirilmoqda.

Aytib o‘tish joizki, majburiy m hnatni taqiqlash, bola huquqlarini

himoyalashning huquqiy m xanizmlari milliy qonunchiligimizda o‘z aksini topgan

bo‘lib, biz ularni oldingi boblarimizda batafsil ko‘rib chiqdik.

“Bola huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunga binoan 18 yoshgacha

bo‘lgan shaxslar “bola” d b ataladi. Bular hammasi XMT standartlari bilan to‘liq

mos tushadi.

Qonunchilikni yanada takomillashtirish maqsadida, O‘zb kistonnning XMT

konv nsiyalariga qo‘shilishi va ratifikatsiya qilinishi munosabati bilan Oliy Majlis

tomonidan 2009-yilda “O‘zb kiston R spublikasi M hnat kod ksi va “Bola

huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zb kiston R spublikasi Qonuniga

o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi va M hnat

kod ksining 12 ta va Qonunning 1 ta moddasiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar

kiritildi.

Masalan, O‘zb kiston R spublikasining 2008-yil 4 apr ldagi qonuni bilan

XMTning “Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to‘g‘risida”gi 138-sonli

Konv nsiya ratifikatsiya qilingan bo‘lsa, ushbu Konv nsiyaning 2-moddasiga

binoan, eng kichik yosh etib 15 yosh b lgilangan. O‘zb kiston R spublikasi

hnat kod ksining 77-moddasi va “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi

Qonunning 20-moddasida esa eng kichik yosh etib 16 yosh b lgilangan edi. Shu

bilan birga, 15 yoshga to‘lgan shaxs, uning ota-onasidan birining yoki ularning

o‘rnini bosuvchi shaxsning yozma roziligi bilan ishga qabul qilinishi mumkinligi

lgilangan edi.

Konv nsiya ratifikatsiya qilingach, M hnat kod ksining 77-moddasi, 242-

moddasi va “Bola huquqlari kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonunning 20-moddasiga

o‘zgartirishlar kiritildi. Endilikda 15 yoshga to‘lgan o‘quvchilarning ota-onasidan

birining yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxsning roziligi bilan ta’lim olish

---

395

jarayoniga ziyon yetkazmaydigan tarzda o‘qishdan bo‘sh vaqtlarda yengil ishlarni

bajarish uchun ishga qabul qilinishiga yo‘l qo‘yiladi.

2009-yil 21-d kabrda esa O‘zb kiston R spublikasining “Voyaga

yetmaganlar huquqlarini himoya qilishga oid qonunchilikni takomillashtirish

munosabati bilan Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi O‘zb kiston R spublikasi

Kod ksiga qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi.

Jinoyat kod ksi va Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kod kssida odam

savdosi va majburiy m hnat uchun jinoiy va ma’muriy javobgarlik kuchaytirildi.

“Odam savdosiga qarshi kurash to‘g‘risida”gi qonunda insonni ekspluatatsiya

qilishning har qanday shakliga qarshi kurash, majburiy m hnatga yo‘l

qo‘ymaslikning m xanizmlari yaratildi.

Bu borada bir qator idoralararo hujjatlar ham qabul qilingan.

2001-yildan 18 yoshga to‘lmagan bolalarning m hnat qilishi taqiqlangan

noqulay m hnat sharoitlari ostidagi ish (faoliyat turlari) ro‘yxati ishlab chiqilgan

va yangilanib turiladi. Ro‘yxat M hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish

vazirligi bilan Sog‘liqni saqlash vazirligi hamkorligida tasdiqlangan va Adliya

vazirligida ro‘yxatga olingan. Ro‘yxatning yangilangan  1990-sonli tahriri 2009-

yil 29-iyulda qabul qilingan.

2008-yil 2-oktabrda F rm r xo‘jaliklari assotsiatsiyasi, Kasaba uyushmalari

ratsiyasi k ngashi hamda M hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi

qishloq xo‘jaligi ishlarini olib borishda bolalar m hnatidan foydalanishga yo‘l

qo‘ymaslik to‘g‘risida Qo‘shma bayonot qabul qilishgan.

2009-yildan Davlat statitistika qo‘mitasi yillik hisobotlariga m hnat

qilayotgan 18 yoshgacha bo‘lgan bolalarning sonini b lgilash ko‘rsatkichlari

kiritilgan.