Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

Konv nsiyalarni bajarilishini nazorat va monitoring qilish hamda qonunlar

ijrosini ta’minlash borasida bir qator amaliy natijalarga erishildi.

Milliy

harakatlar r jasining 20-qismida “Paxta yig‘im-t rim ishlarida umumta’lim

maktablari o‘quvchilarining majburiy m hnatidan foydalanishga yo‘l qo‘ymaslik

---

396

yuzasidan joylarda monitoring olib borish va t gishli ishchi guruhlar tuzish”

ko‘rsatilgan. Sud va prokuratura organlarining nazorat faoliyati kuchaytirildi.

Milliy harakatlar r jasi doirasidagi ishlarning borishi bo‘yicha monitoring olib

borildi: 150 ta mansabdor shaxs bolalar m hnatiga oid qonun hujjatlarini buzganlik

uchun ma’muriy javobgarlikka tortildi.

2014-yilning 18-sentabridan 25-oktabriga qadar r spublikaning barcha

hududlarida Xalqaro M hnat Tashkiloti (XMT) m todologiyasi va t xnik

ko‘magida o‘tkazilgan Milliy monitoring davomida O‘zb kiston kasaba

uyushmalari F

ratsiyasi K ngashi, M hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish

vazirligi, Savdo-sanoat palatasi hamda hududiy nodavlat tashkilotlari vakillaridan

iborat 8 ta hududiy Ishchi guruhlari ish olib bordi. Milliy monitoring yakunlari

O‘zb kistonda 18 yoshga to‘lmagan bolalarni paxta-yig‘im t rimiga jalb etish

holatlari mavjud emasligini ko‘rsatdi. XMT eksp rtlari hamda hududiy monitoring

guruhlari a’zolari voyaga yetmaganlarni Hukumat tashabbusi bilan paxta t rimiga

tizimli ravishda jalb etish holatlarining mavjud emasligini tasdiqladi. Monitoring

natijalari mahalliy hokimliklar va f rm rlarning 18 yoshga to‘lmagan bolalarni

paxta-yig‘im t rimiga jalb etishga yo‘l qo‘ymaslik to‘g‘risida to‘liq xabardor

ekanliklarini ham ko‘rsatdi. Ayrim holatlarda paxta dalalarida voyaga yetmagan

bolalar (49 nafar) mavjudligi aniqlanib, ular o‘zlari yoki ota-onalari ixtiyori bilan

borganligi ma’lum bo‘ldi. Bu kabi holatlar bo‘yicha hududiy monitoring guruhlari

tomonidan bolalarni daladan chiqarib yuborish choralari ko‘rilib, m hnat

insp ksiyalari yordamida ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi hujjatlar tuzildi.

Xususan, 11 ta kasb-xunar koll ji dir ktorlari, 2 ta f rm r xo‘jaligi hamda 6 ta

rim otryadi rahbarlari ma’muriy javobgarlikka tortilib, ular 11,7 mln. so‘m

miqdorida jarimaga tortildi

235

.

Xalqaro hamkorlik sohasida Milliy harakatlar r jasining 30-bandiga muvofiq,

2010-yil-iyunda O‘zb kiston va XMTning Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo

bo‘yicha subr gional byurosi o‘rtasida “Bolalar m hnatining og‘ir shakllarini

235

 O‘zb kiston R spublikasida bolalar m hnati masalasi bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi k ngash kotibiyati.

www.kasaba.uz

---

397

taqiqlash va yo‘q qilish sohasida hamkorlik to‘g‘risida M morandum loyihasi

tayyorlandi. Uning 2-moddasi XMTning Bolalar m hnatiga barham b rish

bo‘yicha Xalqaro dasturi (IPEC – International Programme on the Elimination of

Child Labour) bilan hamkorlikni nazarda tutadi. 1992-yili tashkil etilgan mazkur

Dastur, quyidagi yo‘nalishlarda ish olib bormoqda:

- bolalar m hnatiga barham b rish bo‘yicha islohotlarni amalga oshirish va

aniq choralar ko‘rishga yo‘naltirilgan dasturlarni turli mamlakatlarda joriy

etmoqda;

- jamoatchilik fikrini o‘zgartirishga hamda XMT Konv nsiyasini ratifikatsiya

qilish va uni bajarish zarurligiga ishontirishga qaratilgan xalqaro va milliy

kampaniyalar o‘tkazadi;

- chuqur tadqiqotlar, huquqiy eksp rtizalar, mazkur sohada mintaqaviy va

xalqaro darajada amalga oshirilayotgan dasturlar strat giyasini ishlab chiqish va

baholashni o‘tkazadi.

236

XMT Konv nsiyalari ijrosini ta’minlashning institutsional m xanizmlari ham

kuchaytirildi. Konv nsiyalarining ijrosi bo‘yicha ma’lumotlar tayyorlash va

muvofiqlashirilgan faoliyat olib borish maqsadida 2010-yil 2-iyulda Idoralararo

ishchi guruhi tuzilgan. Uning tarkibiga O‘zb kiston R spublikasi M hnat va

aholini ijtimoiy muhofaza himoya qilish vazirligi; Xalq ta’limi vazirligi; Tashqi

iqtisodiy aloqalar, inv stitsiya va savdo vaziligi; TIV; Adliya vazirligi; Savdo-

sanoat palatasi; O‘zb kiston Kasaba uyushmalari f

ratsiyasi K ngashi kiradi.

Bundan tashqari, quyidagilar m hnat sohasida bola huquqlari buzilishini

nazorat qilish va monitoring qilish bo‘yicha davlat va jamoat m xanizmlaridir:

- Hukumat tarikibida Bosh vazir o‘rinbosari rahbarligidagi

Oila, bolalik va

onalikni muhofaza qilish bo‘yicha Kompl ks

;

- Vazirlar Makamasi huzurida Bosh prokuror rahbarligidagi

Voyaga

yetmaganlar ishlari bo‘yicha maxsus komissiya

;

236

 Raxmonov B., Maxmudov F. Bola huquqlarini himoya qilishning xalqaro-huquqiy asoslari. –T.: CHASHMA

PRINT, 2011. -B.63

---

398

-

hnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tarkibida

Davlat

hnat huquqiy insp ksiyasi

 va har bir tumanda joriy etilgan

hnatni muhofaza

qilish insp ksiyalari

.

O‘zb kistonda 138- va 182-konv nsiyalar ijrosini ta’minlash borasida bolalar

hnatining og‘ir shakllari va bolalar m hnatidan foydalanishni taqiqlash sohasida

katta ishlar amalga oshirilgan bo‘lsa-da, bu sohada muammolar hali ham mavjud.

Bolalar m hnati bilan bog‘liq xalqaro hamkorlik masalalari o‘rganilganda,

alohida qayd etish lozimki, ayrim hollarda, bolalar m hnatini ro‘kach qilish orqali

XMT doirasida hamda xalqaro nohukumat tashkilotlari tomonidan O‘zb kistonga

nisbatan noxolis ta’na toshlari otilmoqda. Otilayotgan toshlarning asl sabablari

siyosiy kampaniyavozlik, iqtisodiy raqobatning g‘irrom m todlari, mustaqil va

qat’iy tashqi siyosat yuritayotgan yosh davlatga nisbatan bosim o‘tkazish, uning

nufuzini tushirishga va undan boshqa g osiyosiy maqsadlarda foydalanishga

bo‘lgan harakatlardan iboratdir.

Sifatli raqobatbardosh va biologik toza o‘zb k paxtasi jahon bozorida qadri

oshib, sun’iy tarzda g

tik o‘zgartirilgan AQSh paxtasini siqib chiqarayotganligi

AQSh va Buyuk Britaniya kabi davlatlardagi paxta ishlab chiqaruvchilarini ancha

tashvishga solib qo‘ygan. O‘zb k paxta tolasining Xitoy bozorida 20 foizga,

Banglad shda 65 foizga oshganligi uning Janubiy Sharqiy Osiyo bozorlariga

mustahkam kirib borayotganligini ko‘rsatib turadi.

Atrofga t ng ko‘z bilan qaralsa, hozirgi paytda bolalar m hnati bilan bog‘liq

muammo barcha joyda kuzatiladi va tashvishli holatni yuzaga k ltiradi. 2004-

2008-yillar davomida dunyoda m hnat qilayotgan bolalar soni 222 mln.dan 215

mln.ga kamaygan bo‘lsa-da, hozirda ularning soni 200 mln. atrofida bo‘lib, 115

mln. bola og‘ir m hnat shakli sharoitlarida ishlamoqda.

Hindiston M hnat va bandlik vazirligi huzuridagi M hnat milliy instituti

tadqiqotlariga ko‘ra, 2010-yilda AQSh m hnat qonunchiligida bolalar m hnatidan

foydalanishni taqiqlashga oid normalar mavjud emas. 50 ta shatatdan 16 tasida 16

yoshgacha bo‘lgan bolalarning ko‘p soatli ish kunlari joriy etilgan. 2008-yilda 2,3

mln. 15-17 yoshli bolalar xalq xo‘jaligining turli sohalarida ishlatilgan. 800 ming

---

399

bola qishloq ho‘jaligida m hnat qilgan. Holbuki, AQSh har yili boshqa davlatlarda

bolalar m hnatini taqiqlash kompaniyasi uchun 25 mln. dollar sarflaydi.

Bolalar m hnati bo‘yicha Butunjahon konf

nsiyasida (Gaaga, 2010-yil 11-

12-may) e’lon qilingan XMTning