|
4. Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiya va unga fakultativ
protokollarning monitoring m xanizmi
BMTning inson huquqlari bo‘yicha konv nsiyaviy organlari muayyan
xalqaro shartnoma asosida tuziladi va mazkur shartnoma qoidalarining bajarilishini
nazorat qilib boradi. Aynan tashkil qilish asoslaridan k lib chiqib, ular
«shartnomaviy organlar», «impl
ntatsiyaviy organlar», “konv nsiyaviy
organlar” kabi nomlar bilan ham yuritiladi.
139
Yoki, B.Ismoilovning fikricha, inson
huquqlarini tatbiq etishda yuqori samaradorlikka erishish maqsadida xalqaro
hamkorlik asosida yaratilgan bu shartnomaviy organlar turlicha nomlanadi: xalqaro
139
/
.
.
. - .:
, 1996. - . 121.
163
xanizmlar, xalqaro nazorat, impl
ntatsiyaviy m xanizmlar qabilida
nomlashadi
140
.
Ma’lumki, har qanday norma ham buzilishi ehtimoldan xoli emas. Xalqaro
normalar ham, ularga rioya etilishi va bajarilishi ustidan nazorat o‘rnatishga
alohida e’tibor qaratish lozimligi jihatidan mustasno emas. Shu munosabat bilan
Bola huquqlari bo‘yicha konv nsiyaning 43-moddasiga binoan “ Ishtirokchi
davlatlar tomonidan ushbu Konv nsiyaga muvofiq qabul qilingan majburiyatlar
bo‘yicha erishilgan taraqqiyotni ko‘rib chiqish uchun” tarixda ilk marotaba xalqaro
miqyosga va ahamiyatga ega bo‘lgan nazorat m xanizmi sifatida Bola huquqlari
bo‘yicha qo‘mita 1991-yilda tashkil etilgan. Bu Qo‘mitaning birinchi s ssiyasi
1991-yilda bo‘lib o‘tgan.
Ushbu nazorat m xanizmining a’zolarini ishtirokchi davlatlar o‘z fuqarolari
orasidan yashirin ovoz b rish yo‘li bilan saylaydilar. Qo‘mita ushbu Konv nsiyada
qamrab olingan sohalar bo‘yicha “yuksak ma’naviy fazilatlarga ega va vakolatli”
o‘n sakkiz nafar eksp rtdan iborat bo‘ladi.
Ular mustaqil faoliyat yuritadilar. Qo‘mita majlislari har yili Nyu-Yorkda
bo‘lib o‘tadi. Qo‘mita faoliyati to‘g‘risida ma’ruza ikki yilda bir EKOSOS orqali
Bosh Assambl yaga taqdim qilinadi
Har b sh yilda a’zo-davlatlar Qo‘mitaga Birlashgan Millatlar Tashkilotining
Bosh kotibi orqali Konv nsiyada mustahkamlangan huquqlarni ular amalga
oshirish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlari to‘g‘risida ma’ruzalar taqdim etadilar
(44-modda). Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mitaning faoliyatining pros duraviy
tartibi quyidagi jadvalda b rilmoqda.
140
Ismoilov B. O‘zb kiston va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlarini ta’minlashdagi xalqaro-
huquqiy majburiyatlarini bajarish amaliyoti //O‘zb kiston va BMT: tajriba va hamkorlik istiqbollari. Konf
nsiya
mat riallari to‘plami. 2006-yil 16-mart. – T., TDYuI, 2006. -B.76
164
Qo‘mita
nomi
A’zolarning
kimlar
tomonidan
saylanishi
A’zolari
soni
Yildagi
majlislari va
ularning
davomliligi
soni
Majlislarni
o‘tkazishning
vaqti va joyi
va (J)
Nyu-York (N)
Milliy
ma’ruza
taqdim etish
Milliy
ma’ruzalarni
taqdim etish
a) boshlang‘ich
b) davriy
Bola
huquqlari
bo‘yicha
qo‘mita
Ishtirokchi
davlatlar
tomonidan
18
Yilda 3 ta
majlis,
3 hafta
davom etadi
Yanvar (J)
May-iyun(J)
ntabr-oktabr (J)
44-moddaga
ko‘ra
majburiydir
A) 2 yildan
so‘ng
B) har 5 yilda
E’tiborli tomoni shundaki, davlatlar o‘z mamlakatlarida ma’ruzalarini
taqdim etish (44-modda) hamda nafaqat kattalar, balki bolalarni ham
Konv nsiyaning prinsiplari va qoidalaridan k ng xabardor qilib turishni (42-
modda) ta’minlash majburiyatini o‘z zimmalariga oladilar.
Qo‘mita ma’ruzalarni o‘rganib, umumiy xarakt rdagi taklif va tavsiyalar
rishi mumkin. Agar ma’ruza yuzasidan mulohazalar qilinsa, bu haqda Bosh
Assambl yaga xabar qilinadi.
BMTning inson huquqlariga oid konv nsiyaviy organlarining asosiy vazifasi
gishli konv nsiya qoidalari bajarilishini monitoring qilib borishdir. Qo‘mitaning
mulohazalari yuridik majburlov kuchiga ega emas. L kin qo‘mita mulohazalarini
inobatga olmaslik Konv nsiyaga hurmatsizlarcha qarashni bildiradi. Qo‘mitada
Konv nsiyada ko‘rsatilgan huquqlar bo‘yicha eksp rtlar faoliyat yuritadilar.
Eksp rtlar o‘z davlati manfaatidan k lib chiqib emas, balki mustaqil eksp rt
sifatida ish olib boradilar. Bu esa ularning adolatli mulohaza chiqarishini
ta’minlaydi.
Qo‘mita Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyani hamda uning fakultattiv
protokollarini ratifikatsiya qilgan yoki unga qo‘shilgan davlatlar o‘zlarining bu
boradagi majburiyatlarini qay tarzda bajarayotganliklarini kuzatib boradi.
Konv nsiya qatnashchisi bo‘lgan davlatlar Konv nsiya bajarilishiga qaratilgan
tadbirlar haqidagi va bola huquqlarini amalga oshirish sohasidagi taraqqiyot
to‘g‘risidagi ma’ruzalarni muntazam ravishda shu Qo‘mitaning o‘ziga taqdim
165
etadilar. Bu bilan ma’ruzalarning milliy darajada oshkor etilishi va k ng
ommalashtirilishi ta’minlanadi.
Bola huquqlari bo‘yicha Qo‘mita tashkil etilishining amaliy ahamiyati
kattadir. Chunki, “Bola” Konv nsiyasining bajarilishi jarayoni ustidan tashkil
etilgan doimiy nazorat bola huquqlari sohasidagi huquqbuzarliklarga barham
rishga, ularni bartaraf etishga, bola huquqlarini xalqaro va mahalliy darajada
himoya qilishga ta’sir ko‘rsatadi.
2011-yil 19-d kabrda BMT Bosh Assambl yasi tomonidan ma’ullangan
Konv nsiyaning uchinchi, Murojaat taqdim etish bo‘yicha Fakultativ protokoliga
ko‘ra, Bola huquqlari bo‘yicha qo‘mita individual/jamoaviy murojaatlarni va
ko‘rib chiqishi ham mumkin
141
.
Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaga fakultativ protokollar bo‘lmish
Bolalarning qurolli mojarolarga jalb qilinishi to‘g‘risidagi fakultativ protokolning
8-moddasiga hamda
Bolalar savdosi, bola fohishabozligi va bola pornografiyasi
to‘g‘risidagi fakultativ protokolning
12-moddasiga binoan ularga ishtirokchi
davlatlar ushbu protokollar ularga nisbatan kuchga kirganidan k yin ikki yil ichida
uning qoidalarini bajarish borasida ko‘rilgan choralar to‘g‘risida, xususan,
chaqiruv va ishtirok etish to‘g‘risidagi qoidalarini bajarish borasidagi choralar
haqida mufassal axborot b ruvchi ma’ruzalari ham Bola huquqlari bo‘yicha
qo‘mitaga taqdim etadi. Mufasal ma’ruza taqdim etilaganidan k yin har bir
ishtirokchi-davlat, Konv nsiyaning 44-moddasiga muvofiq Bola huquqlari
bo‘yicha qo‘mitaga taqdim etiladigan k yingi ma’ruzalariga protokollarning
bajarilishi borasida yangi ma’lumotlarni kiritadi. Protokolda ishtirokchi boshqa
davlatlar ma’ruzani har b sh yilda taqdim etadilar. Qo‘mita ishtirokchi-
davlatlardan protokollarning bajarilishiga taalluqli bo‘lgan qo‘shimcha
ma’lumotlarni talab qilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
