Yuridik javobgarlik

Maqsadga muvofiqliq. Sodir etgan qilmishga nisbatan javobgarlikning muqarrarligi bu tamoyilning ma`nosini anglatadi, chunki belgilanadigan javobgarlik maqsadga muvofiqdir. Yoki xuquqbo`zarni qonuniy asoslarsiz javobgarlikdan ozod qilishga yo`l qo`yilmaslik ham maqsadga muvofiqlilikdir va x.. maqsadga muvofiqlik talablari javobgarlikni tatbiql etishda qonuniylik talablariga zid kelmasligi kerak va aksincha, maqsadga muvofiq emaslik nuqtai nazaridan qonun talablarini bo`zish mumkin emas.

Individuallik. Bu tamoyilga binoan sodir etilgan xuquqbo`zarlik uchun faqat aybdor shaxsning o`ziga nisbatan javobgarlik qo`llaniladi. Javobgarlikni aybdor sub`ektdan boshqa sub`ektga o`tkazishga yo`l qo`yilmasligi kerak. Masalan, ko`p xollarda raxbar xodimlarning ma`sulyatsizligi tufayli yo`l qo`yilgan xuquqbo`zarliklar uchun javobgarlik korxona yoki tashkilotlarning zimmasiga yuklatilishiga xarakat qilinadi. Bu tamoyilni xayotga to`g`ri tatbiql etish uchun xar bir xodimning funktsional vazifalari va uning bu vazifalarini bajarmaslik oqibatida kelib chiqadigan javobgarlik choralari doirasi qonunchilik va boshqa normativ xujjatlarda o`z aksini (ifodasini) topishi zarur.

Yuridik javobgarlik xuquq normalari qoidalariga binoan xuquqni qo`llash organning qaroriga asoslanib yo`zaga keladi va uning faqtik asosi xuquqbo`zarlik xisoblanadi.

Shu bilan birga xuquqbo`zarlik, o`z – o`zidan javobgarlikni keltirib chiqarmaydi yoki davlat majburlov choralarini qo`llashni yo`zaga keltirmaydi, balki bunday qo`llash uchun asos bo`ladi xolos. Real yuridik javobgarlikni amalga oshirish uchun esa vakolatli organnng xuquqni qo`llash akti zarur bo`ladi. Bunday aktlar sudning qarori. Ma`muriyat buyrugi bo`lishi mumkin.

Aybsizilk prezumtsiyasi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi uning jinoyat sodir etishda aybdorligi qonunda nazarda to`tilgan tartibda iisbotlangunga va qonunda kuchga kirgan sud xukmi bilan aniqlangunga qadar aybsiz hisoblandi. Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi o`zining aybsizligini isbotlab berishi shart emas.

Aybdorlikka oid barcha shubxalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo`lsa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo`llanilayotganda kelib chiqadigan shubxalar gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining foydasiga xal qilinishi kerak. Fuqaroning aybsizilk prezumtsiyasi - shaxsning xuquq va erkinliklarini mustaxkam kafolatidir. O`zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi aybsizilk prezumtsiyasi o`zining ifodasini topgan bo`lib, unda jumladan, shunday deyiladi : " Jinoyat sodir etigan likda ayblanayotgan xar bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko`rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o`zini ximoya qilish uchun barcha sharoitlar ta`minlab beriladi…"

Bu masala O`zbekiston Respublikasi jinoyat - protsessual kodeksining 23 - moddasida o`zining yorqin ifodasini topgan.

Yuridik javobgarlik va qilmishning xuquqga xilofligini istisno qiluvchi xolatlar mavjud bo`lib, ularga qo`yidagilar kiradi :

Aqlinorosolik (shaxs o`zining xarakterlariga xisobot bermaydigan xollarda);

Zaruriy mudofaa (shaxs, jamiyat, davlat manfaatlar ximoyasidan kelib chiqib, zarar yetkazuviga nisbatan zaruriy mudofaa doirasida qarshilik kursatish yoki zarar yetkazish);

Oxirgi zaruriyat (shaxs, jamiyat, davlat manfaatlari xavf tugdiradigan, bu xavfni oldini oltshga qaratilgan choralar doirasidagi xarakatlar);

Ijtimoiy xavflilik darajasi bo`lmagan xuquqbo`zarliklar sodir etilganda;

Kazus va x.

Foydanilgan adabiyotlar:
1. Karimov I A O`zbekiston XX1 asr bo`sag`asida: hawfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari, taraqqiyot kafolatlari. T., 1997 y

2.O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi . T.,” O`zbekiston” 1992 y

3. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi T., “Adolat” 1995 y

4. O`zbekiston Respublikasi Fyqarolik kodeksi T., “Adolat” 1997 y

5. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi T., “Adolat” 1996 y

6.O`zbekiston Respublikasi Ma`myriy jawobgarlik to`g`risidagi kodeks T., “Adolat” 1995 y

7.Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y. 280-320 bet.

8.Davlat va xuquq nazariyasi. Mas`ul muqarrirlar .B.Boboev, .T.Odilqoriev. -T.: Iqtisodiyot va xuquq dunyosi, 2000. –528 b.

9.Islamov Z.M. Obshestvo. Gosudarstvo. Pravo .–T.: Adolat, 2001.-696 s.

10. www.uzedu.uz