Yuridik javobgarlik

4. Yuridik javobgarlik turlari.

Shaxsni javobgarlikka tortish masalasini yechishda uning qilmishida xuquqbo`zarlikning tarqibini mavjudligiga ahamiyat berish xal qiluvch rol uynaydi, ya`ni xuquqqa karishi qilmishning ob`ektiv va sub`ektiv tomonlarni hamda ob`ektiv va sub`ektiv birgalikda boglangan xolda o`rganish masalaning mazmunini ochib berishga, uni konkretlashtirish va individuallashtirishga yordam beradi. Xuquq bo`zilishining turlariga muvofiq yuridik javobgarlik ham to`rt turga bo`linadi: Jinoiy huquqiy, Fuqarolik huquqiy, Ma`muriy huquqiy,Intizomiy huquqiy javobgarlik.

Jinoiy huquqiy javobgarlik fuqarolar tomonidan ijtimoi va davlat tuzimiga, mulk shakllari, xujalik tizimi, shaxslar, fuqarolarning xuquq va qonun bilan ko`riklanadigan manfaatlarga va xokozolarga karishi tajovo`z qilinganda kelib chiqadi. Jinoyat Kodeksida ko`zda to`tilgan talablarni bo`zish jinoyat xisoblanadi va shu jinoiy xarakat yoki xarakatsizlikka nisbatan jinoiy javobgarlik belgilanadi.

Fuqarolik - xuquqiy javobgarlik fuqarolarning, shaxslarning mulkiy munosabatlari va bu munosabatlar bilan bog`liq mulkiy xarakterda bo`lmagan shaxsiy munosabatlarga zarar yetkazganlik xolatlarida belgilanadi. Fuqarolik - xuquqiy javobgarlik Fuqarolik kodeksi, yer kodeksi, Oila kodeksi, Mexnat kodeksi va boshqalarda nazarda to`tilgan xolatlarda qo`llaniladi.

Ma`muriy - xuquqiy javobgarlik xuquqiy munosabatlarning bo`zilishi bilan bog`liq bo`lib, ularga – o`rnatilgan umumtartib qoidalarni bajarmaslik, masalan, yo`l xarakati qoidalarini va jamoat tartibini bo`zish, tabiatni muxofaza etishga qarshi xarakatlar va boshqalar kiradi. Ma`muriy – huquqiy javobgarlik bo`yicha quyidagi jazo choralarini kursatish mumkin : ogoxlantirish; jarima solish; predmetni musodara qilish (xuquqni bo`zish quroli yoki ob`ekti bo`lsa); maxsus xuquqlardan maxrum etish (ov qilish, transport vositalaridan foydalanish va x.); ma`muriy hamoq; axloq to`zatish ishlari va boshqalar.

Intizomiy - xuquqiy javobgarlikning belgilanish xolatlari Mexnat kodeksida, ichki mexnat tartibi qoidalarida hamda maxsus Nizomlarda nazarda to`tiladi. Intizomiy xuquq menat va xizmat intizomlarini, xarbiy va boshqa intizomlarini bo`zish bilan bog`liq bo`lib, ularga idoraning ichki tartib - qoidalarini bo`zish, ishga kech kelish yoki ishdan barvaqt ketish va x.kabi xollar kiradi.

Jinoiy va fuqarolik - xuquqiy javobgarlikni belgilash faqat sud va xujalik sudlari tomonidan amala oshiriladi.

Ma`muriy va intizomiy - xuquqiy javobgarlik ichki ishlar organlari, mansabdor shaxslar va tegishli vakolatga ega raxbar shaxslar (ma`muriyat) tomonidan amalga oshiriladi.

Yuridik javobgarlikni belgilashning asosiy maqsadi jazolash emas, balki xuquqning umum maqsadlarini muayyan ifodasiga qaratilgan bo`lib, ular ijtimoiy munosabatlarning mustaxkamlanishi, tartibga solinishi va himoyasida o`zining ifodasini topadi.Bu maqsadlar o`z navbatida xuquqning tartibga soluvchi (regulyativ) va qo`riqlovchi funktsiyalarini amalda bo`lishini belgilaydi. Yuridik javobgarlikning asosiy funktsiyasi qonuniylik va xuquq tartibotni muxofaza qilishdan iborat. Muayyan (konkret) xuquqbo`zarga nisbatan javobgarlikning qo`llanishi birmuncha tor maqsadni, ya`ni aybdorni jazolashni ko`zlaydi.Bu bilan davlat o`zining majburlov choralarini amalga oshira turib, yana boshqa bir maqsadni ko`zda tutadi - bu maqsad kelajakda xuquqbo`zarlikni sodir etishni oldini olishga yoki bu xakda ogoxlantirishga qaratilgan bo`ladi.

Bu maqsadlar o`z navbatida yuridik javobgarlikning funktsiyalarini belgilab beradi. Ko`zlangan maqsadlarga erishi uchun qo`yidagi tamoyillarga amal qilinadi : qonuniylik; adolatparvarlik; maqsadga muvofiqlilik; xuquq bo`zilngan xolda javobgarlikning muqarrarligi; individuallik (javobgarlikni faqat xuquqbo`zarga nisbatan qulanillishi).