20
Fotosensibilizatorlar sifatida πg`elektronlari
oddiy bog bilan oralatib
(sopryajenie) kelgan birikmalar ishlatiladi, masag`lan benzofenon S
6
N
5
S O S
b
N
5
.
Radiatsion initsirlash.
Radioaktiv, nurlanish ta’sirida monomer,
erituvchi molekulalari yeki kushimchalar elektron yo‘qotib ionlanadilar va
keyingi utishlar xisobiga radikajar xosil buladi.
Masalan:
bu yerda,M* g` kation va elektronni rekombinatsiyalanishi hisobiga xosil
bulgan monomerning qo‘zg‘olgan molekulasi.
Agar qo‘zg‘olish energiyasi bog energiyasidan
yukori bulsa kuzgolgan
molekula radikallarga parchalanadi.
Kimeviy initsirlash.
Aktiv markaz xosil kilish uchun erkin rag`dikallar
xosil qilib oson parchalanadigan moddalar qo‘llaniladi. Bu moddalar turkumiga
peroksidlar,
gidroperoksidlar,
azog`
va
dig`azobirikmalar,
oksidlanishg`kaytarilish sistemalari knradi.
Peroksidlar kullanilganda erkin radikalalrni xosil bulishig`ning asosiy
reaktsiyaoi 0g`0 bogining gomolitik parchalanishidir. Parchalanish tezligi
peroksidning tuzilishiga va muxitga boglik. Peroksidlarning tipik vakili benzoil
peroksid bulib, u (27 g`60)°S da ikkita benzoat radikaliga parchalanadi:
Xosil bulgan benzoat radikallari yana fenol va SO
2
radikallariga
parchalanadi::
Benzoil peroksidni parchalanishi
kizdirilgavda tezlashib, kislorod
ishtirokida sekinlashadi.
Gidroperoksidlarning erkin radikallar xosil kidib parchalanishi 0 g` 0
bogni uzilishi xam xisobiga boradi:
21
Azobirikmalardan initsiator sifatida azobisizobuironitril ishlatiladi, Bu
oirikma S – N bog buyicha
ikkita radikalga parchalanib, natijada azot ajralib
chikadi
Radikal
polimerlanishni
initsirlashda
oksidlanishg`kaytarilish
sistemalari
xam
kullaniladi.
Buchinitsiatorlarni
avfzallik
tarafi
shundaki, initsiatorni erkin radikallarga parchalanish energiya aktivatsiyasi past
bulib,
polimerlanish
jarayonini
past
temperaturada
olib borish imkonini beradi va energiya sarfini kamaytiradi. Masalan, termik
initsirlashda
initsiatorni
erkin
radikallarga
parchala
nish jaraenining aktivlanish energiyasi 125g`170 kJ/mol bulsa,
oksidlanish
kaytarilish initsiatorlarining parchalanish jaraening aktivlanish energiyasi
50g`84 kJ/moldir. Oksidlanishg`qaytarilish sistemalariga misollar:
22
Kaytaruvchilar sifatida ikki valentli temirning tuzlari, sul’fitlar,
tiosul’fatlar, oksikislotalar xam ishlatiladi. Gidrog`peroksidlarni ikki valeo`uo`
tuzlari ishtirokidagi parchalanishi kug`yidagicha ketishi mumkin:
Initsiatorni parchalanishni keltirib chikadigan Fe
2+
ionlarini tiklash uchun
sistemaga oksidlovchi qo‘shiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: