Yun botanikos oʻsimlikka tegishli, botane oʻsimlik, oʻt, giyoh

---

Botanika

Botanika (yun. botanikos — oʻsimlikka

tegishli, botane — oʻsimlik, oʻt, giyoh) —

oʻsimliklar toʻgʻrisidagi fanlar majmui. B.

yer yuzidagi oʻsimliklar dunyosini,

oʻsimliklar organizmlarining yashash va

rivojlanish qonuniyatlarini hamda

ularning bu jarayondagi oʻzaro

aloqalarini, tashqi muhitga nisbatan

munosabatlarini ilmiy jihatdan oʻrganadi.

B. bir-biri bilan oʻzaro bogʻlangan

oʻsimliklar sistematikasi, paleobotanika,

geobotanika, morfologiya, anatomiya,

---

sitologiya, antekologiya, filogeniya,

florogenetika, fiziologiya, ekologiya,

usimliklar xom ashyosi, bioqimyo,

usimliklar geografiyasi, dendrologiya,

palinologiya kabi tarmoqlarga boʻlinadi.

B. suvoʻtlar, poʻsinlar, qirqboʻgʻimlar,

qirqquloqlar, ochiq urugʻli oʻsimliklar,

yopiq urugʻli oʻsimliklar, zamburugʻlar va

lishayniklar deb ataladigan boʻlimlardan

iborat.

B. boshqa biol. fanlari kabi kuzatish,

tarixiy taqqoslash va tajriba usullaridan

foydalanadi. Bu usullar kolleksiyalar

yigʻish va tuzishdan, tabiatda va tajriba

maydonlarida kuzatish va tajribalar

oʻtkazish, olingan maʼlumotlarni

---

matematik usulda ishlab chiqishdan

iborat. B. klassik B. metodlari bilan bir

qatorda zamonaviy kimyo, fizika,

kibernetika va boshqa fanlarning i. t.

metodlaridan ham foydalanadi.

Oʻsimliklar toʻgʻrisidagi dastlabki

maʼlumotlar qad. Sharq xalqlari

qoʻlyozmalarida uchraydi. Lekin ilmiy

B.ga yunonlar asos solishgan.

Oʻsimliklarni tekshirishga bagʻishlangan

eng qad. maʼlumotlar yunon faylasufi

Aristotel ishlarida uchraydi. Aristotelning

shogirdi Teofrast birinchi boʻlib

oʻsimliklarning hayotiy shakllari tasnifini

bergan, oʻsimliklarni daraxtlar, butalar,

yarim butalar va oʻtlarga ajratgan.

---

Teofrast B.ning otasi hisoblanadi. Oʻrta

asrda yashagan vatandoshlarimiz

Beruniy va Ibn Sino asarlarida ham

shifobaxsh oʻsimliklar toʻgʻrisida koʻplab

maʼlumotlar beriladi. Endilikda oʻsimliklar

qoplamining biosferadagi ahamiyati,

biosferaning eng muhim komponenti

sifatida ularni muhofaza qilish,

oʻsimliklar dunyosi genofondini saqlash,

oʻsimlik boyliklaridan oqilona foydalanish

muammolari birinchi oʻringa chiqdi.

Oʻzbekistonda. B. sohasidagi dastlabki i.

t. ishlari 20-asrning 20- yillarida

boshlangan. Oʻsha yillari Oʻrta Osiyo

davlat unti, 40- yillar boshida esa

Oʻzbekiston FA Oʻzbekiston usimliklarini

---

oʻrganish boʻyicha bir necha

ekspeditsiyalar uyushtiradi. Yigʻilgan

oʻsimliklar kolleksiyasi Oʻzbekiston

gerbariysini tuzish uchun asos boʻldi.

Hozir FA Botanika institutidagi markaziy

gerbariyda 1 mln.dan ortiq usimliklar

namunasi va 10000 dan ziyod oʻsimlik

turlari bor. Bu kolleksiyalar va tabiatda

olib borilgan kuzatishlar Urta Osiyo

florasining genezisi va usimliklar

krplamining rivojlanishi toʻgʻrisida yirik

nazariy va fundamental ishlarni amalga

oshirishda asosiy baza boʻlib xizmat

qildi. Xususan Oʻzbekiston FA Botanika

instituti tomonidan 1941—62 yillarda 6

jildli "Oʻzbekiston florasi" asari yaratildi.

Unda 4274 oʻsimlik turlari, jumladan 390

---

endemik turlar toʻgʻrisida maʼlumot

berilgan. Oʻzbekiston botaniklari Urta

Osiyo respublikalari olimlari bilan

hamkorlikda 8 mingdan ortik, turni oʻz

ichiga olgan 10 jildli "Urta Osiyo

oʻsimliklari aniqlagichi"ni tuzib chikishdi.

Zamburugʻlar boʻyicha esa 10 jildli

"Oʻzbekiston zamburugʻlari" nomli asar

yuzaga keldi.

Oʻzbekistonning qazilma florasi boʻyicha

Botanika instituti olimlari tomonidan bir

qancha i.t. ishlari olib boriddi. Tadqiqot

natijasida 3 jiddli "Oʻzbekiston

paleobotanikasi" paydo boʻldi. Choʻl,

yarimchoʻl, togʻ oldi oʻtloqlarining

hosildorligini oshirishning fitomeliorativ

---

va agrotexnikaviy metodlari asoslab

berildi va amaliy foydalanishga takdim

etildi.

Oʻzbekiston florasi va oʻsimliklar qoplami

boʻyicha i.t.ning natijalari M. G. Popov

(1927), Ye. P. Korovin (196162), I. I.

Granitov (196467), Q. 3. Zokirov (1955—

61) ishlarida keng yoritiddi. 1965 yilga

kelib Oʻzbekiston oʻsimliklarining yirik

masshtabli geobotanik haritasi tuzildi.

B. institutida olib borilgan geobotanikaga

oid materiallar asosida 4 jilddan iborat

"Oʻzbekistonning oʻsimliklar qoplami va

ulardan oqilona foydalanish" asari nashr

qilindi. B. institutida dorivor va efir moyli

yemxashak hamda oziq-ovqat sifatida

---

ishlatiladigan oʻsimliklarni aniqlash va

ulardan foydalanish sohasida ham bir

qancha i.t. ishlari bajariddi. J. K. Saidov

rahbarligida usimliklarning choʻl

sharoitiga moslashuv xususiyatlari ustida

i.t. ishlari olib borildi. Noyob va yoʻqolib

borayotgan turlarni muhofaza qilish

sohasida olib borilgan ishlar asosida

1984 yilda 163 oʻsimlikturini oʻz ichiga

olgan "Oʻzbekiston Kizil kitobi" yaratildi.

Oʻsimliklar morfologiyasi, anatomiyasi,

ekologiyasi va fiziologiyasi sohasida

choʻl oʻsimliklarining qurgʻoqchilikka

moslanishining oʻziga xos morfologik

xususiyatlariga oid koʻp i. t. ishlari olib

---

borildi va yirik monografiya hamda

toʻplamlar nashr etildi.

Suv oʻtlarini oʻrganish ishlari akad. A. M.

Muzaffarov rahbarligida olib borildi. Suv

oʻtlarini jadal kupaytirish, ulardan

chorvachiliqda va xalq xoʻjaligining

boshqa sohalarida foydalanish usullari

ishlab chiqildi va Oʻrta Osiyo hamda

Oʻzbekistonning algoflorasiga oid qator

asarlar chop etildi.

Kelgusida botanika sohasida olib

boriladigan ishlar ekologiya, tabiat

muhofazasi, oʻsimlik xom ashyolaridan

oqilona foydalanish, Respublikada

uchraydigan zamboʻrugʻ, tuban va yuksak

oʻsimliklar turlarini aniqlash, ular

---

orasidan muhofazaga molik turlarni

ajratish, oʻsimliklar qoplamining hozirgi

holatini aniqpash, eroziyaga uchragan

yerlarning katta hajmdagi haritalarini

tuzish va usimliklarning kayta tiklanishi

bilan bogʻliq muammolarni ishlab

chiqish, usimliklarning ayniqsa choʻl

sharoitida usishga moslanish

qonuniyatlarini, Orol dengizining suvi

qurib qolgan joylarda tuzga, issiqlikka va

qurgʻoqchilikka chidaydigan oʻsimliklarni

topib oʻstirish hamda turli darajada

ifloslangan oqova suvlarni biologik

(botanik) usulda tozalash hamda eng

foydali (dorivor, yemxashak va

boshqalar) oʻsimliklar biol.sini oʻrganib,

---

ularni ekma oʻsimliklar qatoriga kiritish

kabi masalalarga qaratiladi.

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Adabiyotlar

---

  Soʻnggi tahrir 1 yil avval PlanespotterA320 tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin. 

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Botanika&oldid=2069595

" 

dan olindi