Yugurib kelib uzunlikka sakrash

Yugurib kelib uzunlikka sakrash

O‘quvchilar jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida yugurib kelib uzunlikka sakrash mashqini bajaradilar. Bu yugurib kelib „oyoqlarni bukkan“ holda uzunlikka sakrash bo‘lib, u oddiy va hammaga ma’qul bo‘lgan mashq turidir. Yengil atletika bilan doimiy ravishda shug‘ullanayotgan sportchilar „egilib“ va „qaychisimon“ sakrashning istiqbolli usullarini egallab, nihoyatda yuqori natijalarga erishmoqdalar. Masalan, yugurib kelib uzunlikka sakrash bo‘yicha jahon rekordi erkaklarda 8 m 95 sm ga teng bo‘lib, bunday natijaga amerikalik sportchi Maykl Pauella erishgan. Rossiyalik sportchi ayol Galina Chistyakova 7 m 52 sm uzunlikka sak-rab, rekord natijaga erishgan. Respublikamizda Aleksandr Patoskiy (Toshkent sh.) 7 m 47 sm uzunlikka sakrab rekord natijani qo‘lga kiritdi. Qizlar o‘rtasida rekord natija 6 m 48 sm ga teng bo‘lib, u Nadejda Shaprinskayaga tegishlidir.

„Oyoqlarni bukish“ usuli bilan sakrashning mazmuni shundaki, bunda 7 — 9 yugurish qadami masofasidan turib (bu 14 — 18 oddiy qadamga teng) shunday yugurish kerakki, sakragan chog‘da harakat maksimal tezlik darajasiga chiqsin.

Bundan tashqari, sakraganda yerdan itarilgan oyoq tez tekislanishi, qo‘llar va tizzadan kuchli bukilishi, siltanish oyog‘i oldinga — yuqoriga ko‘tarilishi, tana to‘g‘ri tutilishi lozim. Uchayotganda itarilgan oyoq oldinga — yuqoriga siltab ko‘tariladi. Yerga tushayotganda har ikkala oyoq bukiladi, qo‘llar esa oldinga cho‘ziladi. Uzunlikka sakrashning tarkibiy qismlari yugurish, depsinish, uchish va qo‘nish bo‘lib, o‘zaro uzviy bog‘liq, ajralmas va bir xilda muhimdir.

Eslatma: depsinayotgan oyoqning son qismini gorizontal holatgacha ko‘tarish (xuddi tizza bilan to‘pni yuqoriga tepayotgandek qilish) lozim. Ikki qo‘l bilan navbatma-navbat siltanish harakatlari bajarilsa, yelkalar tez ko‘tariladi, bu esa sakrashga yordam beradi.

Uchish chogidagi harakatlar. Uchishning boshida gavdaning yuqori qismi dastlabki holatda bo‘ladi. Sakragandan keyin tayanch oyoq orqada qoladi. Yerga tushishdan avvalgina har ikkala oyoq keskin oldinga cho‘ziladi va gavdaning yuqori qismi „bukiladi“, qo‘llar tizzaning ustiga keladi. Har ikkala oyoq bir xil balandlikda ushlanib, sakrash chuqurligiga parallel holatda kelib tegadi. Ko‘krak tizzalarga tegib turadi. Oyoqlar tovoni birlashtiriladi. Qo‘llar pastga — orqaga uzatilgan, oyoqlar oldinga cho‘zilgan bo‘ladi.

Yerga tushayotganda tovonlar yerga tegishi bilan oyoqlar tizzadan yumshoq bukiladi. Dastlab, dumba yerga tegib qolmasligi kerak. Har ikkala oyoq bir xilda yerga tushadi. Oyoqlar qumga tekkandan keyin gavda to‘g‘ri chiziq bo‘ylab oldinga siljiydi yoki yon tomonga qarab yiqilishi mumkin. Qo‘llar gavdaning oldinga siljishiga yordam beradi. Shundan so‘ng sakraladigan chuqurlikdan oldinga yoki yon tomonga chiqiladi.

Yugurib kelib balandlikka sakrash

Jismoniy tarbiya dasturida eng sodda bo‘lgan „qadamlab o‘tish“ usuli bilan yugurib kelib balandlikka sakrashga o‘rgatiladi. Sportchilar orasida balandlikka sakrashning birinchi usuli „Oshib o‘tish“ („nepeKHAHon“) va „Fosbe-riflop“ (lentadan orqasi bilan oshib o‘tish) kabi usullari keng tarqalgan. Ikkinchi usul Meksikada o‘tkazilgan Olimpiya o‘yinlarida (1968-yili 2 m 24 sm natija bilan) 1-o‘rinni olgan amerikalik sportchi Richard Fosberi nomi bilan bog‘liq. U birinchi bo‘lib shu usulni qo‘llagan edi. Hozircha balandlikka sakrash bo‘yicha jahon rekordi 2 m 45 sm ga teng bo‘lib, Xavyer Sotomayerga (Kuba) tegishli, ayollardan Sevka Kostadinovaga (Bolgariya) tegishli bo‘lib, u 2 m 09 sm ga sakragan. Respublikamizda balandlikka sakrash bo‘yicha yoshlar o‘rtasidagi rekord Oleg Aziz-murodovga tegishli bo‘lib, u 2 m 19 sm ga teng, qizlar o‘rtasida 184 sm ga teng bo‘lib, u Svetlana Radzivilga tegishli (ularning har ikkisi Toshkent shahridan).

Yugurib kelib, „qadamlab o‘tish“ bilan balandlikka sakrash usulini o‘rganish uncha murakkab emas. Buning uchun o‘rnatilgan plankaga yoki arqonga, rezinkaga, lentaga 30 — 40° burchakdan yaqinlashib, qo‘l uzatilgan masofada plankadan uzoqda turgan oyoq bilan sakraladi. Tizzadan bukilgan boshqa oyoq yuqoriga kuchli siltanadi hamda plankadan o‘tkaziladi va pastga tushiriladi. Siltangan

oyoq shu zahoti tez to‘g‘rilanib, yerdan uzilgandan keyin yuqoriga — oldinga ko‘tariladi va plankadan o‘tkaziladi. Bunday sakrashda oyoqlar harakati qaychi harakatiga o‘xshab ketadi. Demak, balandlikka sakrash jarayoni: yugurib kelish, siltanish, plankadan o‘tib yerga tushishdan iborat bo‘ladi. Shunday ekan, siltanish joyi qanday belgilanadi? Buning uchun eng yaqin ustun oldiga kelinadi (yugurib kelinadigan chap yoki o‘ng tomondan kelish mumkin). Unga orqa bilan turib 2-2,5 qadam (to‘g‘ri burchak ostida) o‘lchanadi, bunda plankaga qo‘l uzatganda tegar-tegmas bo‘lishi kerak. Mana shu joyni siltanish joyi qilib belgilash mumkin. U doira qilib belgilanadi (turgan joy bo‘r bilan aylana qilib chiziladi). Endi mana shu joydan yugurish joyi o‘lchanadi.

O‘quvchilarning yugurib kelish masofasi 5—9 yugurish qadamidan iborat bo‘ladi. Buni o‘lchash uchun siltanish joyi (bo‘r bilan chizilgan doira)ga turiladi va yugurib kelinadigan tomonga 10 — 18 oddiy qadam bilan yugurish masofasi o‘lchanadi. (Eslatib o‘tamiz, bir yugurish qadami

ikki oddiy qadamga teng.) So‘ngra (bo‘r bilan) yugurish boshlanadigan joy belgilanadi. Shundan keyin chiziqqa oyoqni qo‘yib, dastlab o‘rta tezlikda yuguriladi. Birinchi qadamlar oyoq kaftidan boshlab qo‘yiladi, oxirgi uch qadamdan boshlab esa tovondan qo‘yiladi (bunda oyoqni sudrab bosish yo‘li bilan yerga yumshoqroq qo‘yishga harakat qilinadi). Qo‘llar oddiy yugurishdagi kabi harakatda, gavda oldinga egilgan bo‘ladi (deyarli oxirgi qadamgacha). Dastlabki 3—5 qadamdan tezlik kuchaytiriladi, oxirgi ikki qadamda esa barcha e’tibor siltanishga qaratiladi.

Tezlanishga qanday erishish mumkin?

Buning uchun chuqurga orqa qilib 14 — 18 oddiy qadam sanaladi, sanoq chuqurdan tezlanish tomonga qarab olinadi. Bu 7 — 9 yugurish qadamiga (2 oddiy qadam 1 yugurish qadamiga) teng hisoblanadi. Zarur bo‘ladigan qadamlar o‘lchab olingandan keyin u bo‘r bilan belgilab qo‘yiladi.

Shundan so‘ng mashqni bajarishga kirishiladi. Buning uchun: bir oyoqni (chap yoki o‘ng oyoqni) oldinga qo‘yib, ikkinchisini 30 — 50 sm orqaga qo‘yiladi va oldinga biroz egila turib yugurish boshlanadi.

Har kim o‘ziga qulay holatni tanlab yuguradi. Oyoq chiziqqa yetib, yerdan uzilmasdan, oyoqlar yig‘ib olinmaydi. O‘qituvchi (yoki biror sinfdosh) sakrash joyini ko‘rsatadi. Xatoga yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa, tuzatish kiritiladi. Bordi-yu, sakrash chizig‘i plankaga nisbatan uzoqroq bo‘lsa, u biroz oldinga suriladi va yugurib tezlashadigan joy qadamlab o‘lchab, qayta tekshirib ko‘riladi. Yugurib tezlashishni aynan bir oyoqdan boshlash kerak (qaysi oyoq oldinda bo‘lsa, shunisi bilan). Tezlashish boshlanganda birinchi qadamlar uzunligi bir xil bo‘lishi shart, shunda sakrash chog‘ida oyoq chiziqqa to‘g‘ri keladi. Iloji boricha tez va butun kuchni ishga solib yugurish zarur bo‘ladi. Sakrash chog‘ida tezlik eng yuqori darajaga yetgan bo‘lishi lozim. Yugurish chog‘ida o‘zini erkin tutish va faqat tezlik haqida o‘ylash zarur.