Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi

2. 
Bosh miya 
3. 
Uzunchoq miya 
4. 
O’rta miya  
5. 
Oraliq miya 
6. 
Limb sistemasi 
7. 
Miyacha 
8. 
Bosh miya katta yarimsharlari po’stlog’i 
Orqa miya. Orqa miya kelib chiqishiga ko’ra markaziy nerv sistemasining 
qadimiy bo’limi hisoblanadi. Tashqi ko’rinishidan u ayrim umurtqalardan hosil 
bo’lgan mustahkam va ayni vaqtda egiluvchan g’ilofga joylashgan oldingi-orqa 
yo’nalishda  yassilashgan  silindrsimon  tortmadir.  Orqa  miya  umurtqa 
pog’onasidan  kaltaroq,  u  uzunchoq  miyadan  boshlanib,  birinchi  ikkinchi  bel 
umurtqalarida tugallanadi. U segment shaklida tuzilgan bo’lib, unda 8 ta bo’yin, 
12 ta ko’krak, 5 ta bel, 5 ta dumg’aza va 1-2 ta dum segmentlari bor. Jami 32 ta 
segment  bo’lib,  ularning  har  biridan  ikkita  juftdan  orqa  miya  nervlari  chiqadi. 
Ular  umurtqalarning  har  biriga  mos  keladi.  Ular  umurtqa  pog’onasi  kanali 
orasidagi  teshik  orqali  o’tib,  muskullar,  paylar,  bo’g’imlar,  teri,  organlar  va 
to’qimalarga  boradi.  Orqa  miyaning  har  bir  segmenti  muskullarning  muayyan 
gruppasi, teri va boshqa organlarning ma’lum qismi uchun javobgar.  
Orqa  miyaning  ko’ndalang  kesmasida  nerv  hujayralari  tanasining 
to’plamidan  hosil  bo’lgan  kulrang  modda  va  nerv  tolalaridan  hosil  bo’lgan  oq 
modda  ajralib  turadi.  Orqa  miyaning  ko’krak  bo’limi  sathida  vegetative  nerv 
sistemasi  markazlarining  bir  qismi  bo’ladi.  Kulrang  moddaning  oldingi 
shoxlarida  harakat  neyronlari  jamlangan.  Ularning  nerv  tolalari  turli-tuman 
bo’lib  yig’iladi,  orqa  miyadan  chiqadi  va  oldingi  ildizlar  hosil  qiladi.  Sezuvchi 
neyronlarning  tanasi  orqa  ildizlarning  orqa  miya  tugunlarida,  ya’ni  orqa 

---

 
132 
miyadan  tashqarida  bo’ladi.  Oldingi  va  oprqa  ildizlar  birga  qo’shilib  va  orqa 
miya nervi tarkibida skelet muskullariga boradi. 
Orqa  miya  faoliyati  bosh  miyaning  yuqorisida  joylashgan  bo’limlarning 
muvofiqlashgan ta’siriga talaygina darajada bo’ysunadi. Agar  hayvonning  orqa 
miyasi  olib  tashlansa,  bu  hol  harakatlarining  falajlanib  qolishiga  olib  keladi, 
periferik  nervlar  atrofigauchraydi,  kichrayadi,  hayvon  gavdasi  va  oyoq-qo’llari 
retseptorlaridan kelayotgan ta’sirni sezmaydi. 
Bosh  miya.  Bosh  miya  umurtqali  hayvonlar  va  odam  markaziy  nerv 
sistemasining  oldingi  bo’limidir.  Bosh  miya  bo’limlarinid  funksiyasi  tufayli 
organizmni o’rab turgan  muhit bilan  o’zaro  munosabatlari idora qilinadi,  xulq-
atvor  reaksiyalari  boshqariladi  va  barcha  to’qimalar,  organlar  va  ularning 
sistemalari ishi muvofiqlashtiriladi. 
Bosh  miya  kalla  suyagi  bo’shlig’ida  joylashgan  bo’lib,  unda  miya  o’ziga, 
limb sistemasi miyachadan tashkil topgan, evolyutsion jihatdan qadimiy qism va 
birmuncha  kech  vujudga  kelgan  tuzilma-bosh  miya  yarimsharlari  yoki  oxirgi 
farq qilinadi. Oxirgi  miya  uzunasiga ketgan egat bilan  ikki qismga-so’galsiman 
tana,  bitishma  va  gumbaz  bilan  birgalikda  birikkan  o’g  va  chap  yarimsharlarga 
bo’linadi. 
Miya  o’zagi  oraliq  miya,  o’rta  miya,  ko’prikcha,  uzunchoq  miya  va 
miyachadan  tashkil  topgan.  Miya  o’zagi  ichida  retikulyar  formatsiya  nomini 
olgan to’psiman tuzilma bo’ladi.