Yosh tarixshunoslar

Uyga vazifa berish

O’quvchilarni baholash

Sana:

Mavzu:Dashti Qipchoqdagi siyosiy ahvol .Muhammad Shayboniyhon

Mashg’ulot maqsadi: O’quvchilarda Dashti Qipchoqdagi siyosiy ahvol .Muhammad shayboniyhon yuzasidan bilim berish

XI asrdan boshlab arab va fors manbalarida„Dashti Qipchoq“ deb ataluvchi geografik

hudud tilga olinadi. Bu atama Sirdaryoningyuqori oqimi va Tyanshanning g‘aibiyyon-

bag‘irlaridan Dnepr daiyosining quyi oqimiga qadar cho‘zilgan hududga nisbatan ishlatilgan.

Ural (Yoyiq) daryosi Dashti Qipchoqni sharqiy va g'arbiy qismlaiga ajratib tuigan. XV asrda Jo‘jining o‘g‘li Shaybon naslidanSharqiy Dashti Qip Abulxayrxon (1412-1468) Sharqiy

var Dashti Qipchoqni egallab, alohida davlatga asos soladi. Tarixiy manbalarda bu davlat ,,0‘zbek

ulusi“ (o‘zbeklar mamlakati) deb ham ataladi. 1431- yilda Xorazmni ham bosib oldi.

1446-yilda Abulxayrxon Sirdaryoning o‘rta oqimida joylashgan shaharlar — Sig'noq, Oqqo‘rg‘on, Arquq, 0‘zgan va Suzoqni bosib oladi. 0‘z davlatining povtaxtini 7 uradan Sig‘noqqa ko‘chirdi.Samarqand taxti uchun kurash kuchaygan paytda Abulxayr­xon va/iyatdan foydalanishga harakat qiladi. U 1451- yilda o‘zidan madad so‘ragan temuriyzoda Abu Said Sultonga Samarkand taxtini egallashda yordam berish bahonasida yurish bosliladi. Abulxayrxon katta o‘ljalar bilan o‘z yurtiga qaytadi. Minnatdorchiik mriqasida Abu Said Sulton Lllug‘bekning qizi Robiya Sultonbegimni Abulxayrxonga xotinlikka beradi.Abulxayrxon kevin ham bir necha bor Movarounnahr ishlariga aralashdi. Shu orqali u Movarounnahrda borgan sari o‘z nufuzining ortishiga erisha olgan.Abulxayrxon tomonidan tuzilgan daviat 40 yil yashaJi. 1468- yilda Abulxayrxon vafot etishi bilanoq, bu davlat parchalanib kstdi.Muhammad Shayboniy Abulxayrxonning farzandi Shohbudoq Sultonning o‘g‘li edi.Shohbudoq Sultondan ikki o‘g‘il qolgan:Muhammad Shayboniy va Mahmud Sulton.Muhammad Shayboniy 1451- yilda tug‘ilgan.

Shayboniyning bobosi Abulxayrxon saroyida ham turkiylar odatiga ko‘ra tug‘ilgan go‘dakka ikki ism qo‘yish urf bo‘lgan. Ismlaming birinchisi islomiy (arab), ikkinchisi esa turkiy bo‘lgan. Tug‘ilganda Muhammad deb nom olgan Shayboniy o‘zining ilJdnchi nomi bilan mashhur bo‘lgan. „Bobumoma“ asarida Shayboniyning ismi Shoyboqxon deb berilgan. Bu nom ,,kuch-qudrat“ degan ma’noni anglatadi. Umuman olganda, Muhammad Shayboniyxon faqat xon bo‘lmasdan, ayni paytda ilm-ma’rifat homiysi va o‘zi ham didli iiodkor, shoir bo‘lgan. Shu bois, Shayboniyxon Shohbaxt, Shoyboq, Shoybek, Sheboni, Shohibek, Shayboniy taxalluslarida she’rlar yozgan.

Otasi Shohhudoq Sulton va onasi Qo‘zibegimdan yoshligida yetim qolgan Muhammad Shayboniy otasining sodiq xizmatkori Qorachabek oilasida tarbiyalangan. Qorachabek bu shahzodaga otalarcha mehribonlik ko‘rsatgan. Keyinchalik Shayboniyga nufuzli temuriy amir- lardan boimish Muhammad Mazid Tarxon homiylik qildi. U Yurkiston va 0‘tror hukmdori edi. Shayboniy ukasi bilan Turkistonda uzoq vaqt yashc madi. Keyinchalik ular Samar­qand hukmdori huzuriga bordilar. Aka- uka Buxoroda yashab, ilm o‘i&andilar she’riyai va ilm-fanga oshno bo‘ldilar. Balog'atga yetgani sari Shayboniy ko‘nglida bobosi AbulxaiTXon davlatini tiklash orzusi jo‘sh urib bora boshladi U Dashti Qipchoqqa qavtib borib, lashkar to‘plashga muvaffaq bo‘ladi. Ayni paytda, u bobosi davlatinj tiklash yo‘lidagi xatti-harakatini dastlab o‘z qo‘shini bilan temuriylarga yollanma qo‘shin lashkar- boshisi sifatida xizmat qilishdan boshlagan.