Yosh huquqshunoslar

Huquqiy javobgarlikka asos bo‘lib huquqbuzarlik, ya’ni huquqiy normalarni buzish hisoblanadi.
Huquqbuzarlik turlari huquqiy javobgarlik turlariga mutanosibdir. Masalan:

• 
  fuqarolik huquqbuzarligi fuqaroviy (moddiy) huquqiy j avobgarlikni;
  
• 
  ma’muriy huquqbuzarlik ma’muriy javobgarlikni;
  
• 
  intizomiy huquqbuzarlik intizomiy javobgarlikni;
  
• 
  jinoiy huquqbuzarlik jinoiy javobgarlikni keltirib chiqaradi.
  

Huquqiy javobgarlik sud tartibida, ma’muriy tartibda yoki intizomiy tartibda amalga oshiriladi.
Huquqiy javobgarlikning ikki turi farqlanadi:

1. 
   Jarima yoki jazo;
   
2. 
   Huquqni tiklovchi javobgarlik.
   

Jarima yoki jazo turi o‘z navbatida quyidagilardan iborat:
Intizomiy — O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 181-moddasiga binoan quyidagi turlardan iboratdir:

• 
  hayfsan; jarima solish; mehnat shartnomasini bekor qilish.
  

lntizomiy jazolar ishga qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar (organlar) tomonidan qo‘llaniladi.
Fuqaroviy — fuqarolik huquqbuzarligi uchun aybdor shaxsning to‘liq moddiy va ma’naviy javob berishidir.
Ma’muriy jazolar quyidagilar:

• 
  jarima; haqini to‘lash sharti bilan buyumni olib qo‘yish; buyumni musodara qilish; maxsus huquqdan (transport vositasini boshqarish huquqidan, ov qilish huquqidan) mahrum qilish; ma’muriy qamoq: 3 sutkadan 15 sutkagacha, ayrim hollarda 30 sutkagacha.
  

Jinoiy — Jinoyat Kodeksining 43-moddasiga binoan, quyidagilar:

• 
  jarima; muayyan huquqdan mahrum qilish; axloq tuzatish ishlari; xizmatbo‘yichacheklash; qamoq; intizomiy qismgajo‘natish; ozodlikdan mahrum qilish.
  
• 
  2005-yilning 1avgustida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida o‘lim jazosini bekor qilish to‘g‘risida”gi Farmoniga ko‘ra 2008-yilning 1yanvaridan boshlab O‘zbekiston Respublikasida o‘lim jazosi bekor qilinib, uning o‘rniga umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum etish jazosini joriy etish belgilandi.
  

Mahkumlarga asosiy jazolardan tashqari quyidagi qo‘shimcha jazo ham beriladi:

• 
  harbiy yoki maxsus unvonlardan mahrum qilish;
  
• 
  huquqni tiklash javobgarligi nohaq buzilgan huquqlarni tiklash, bajarilmagan majburiyatlarni majburlab bajartirishdan iborat.
  

Bunda huquqbuzarlik sodir etgan shaxs davlat organlarini aralashtirmasdan, o‘z tashabbusi bilan, buzilgan huquqlarini o‘zi tiklashi mumkin. Lekin, shunda ham unga nisbatan qo‘shimcha jazo choralari ko‘rilishi mumkin.
Prezident Islom Karimov tomonidan ilgari surilgan mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida mamlakatimizda so‘nggi yillarda jinoiy jazolarni liberallashtirish bo‘yicha olib borilgan ishlar sanab o"tilgan. Jmnladan:

• 
  jinoyatarning tasnifi o’zgartirilib, og’ir va o’ta og‘ir jino}ratlarning qariyib 75 foizi ijtimoiy xavfi katta bo’lmagan va uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar toifasiga o‘tkazilgan;
  
• 
  iqtisodiy sohadagi jinoyat ishlari bo‘yicha ozodlikdan mahmm etish bilan bog‘liq bir qator jazolar jarima to‘lashga almashtirildi;
  
• 
  mol-mulkni musodara qilish tarzidagi jazo insonparvarlik tamoyillariga zid jazo sifatida jinoiy jazo tizimidan chiqarib yuborildi,
  
• 
  bir qator jinoyat turlari bo‘yicha yetkazilgan moddiy zararning o‘rni qoplangan taqdirda, ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo qo‘llanmasligi qoidasi kiritildi.
  

Konsepsiyada bunday sa’y-harakatlar natijasida O‘zbekistonda qamoqdagilar soni jahonda eng past ko‘rsatkichga ega mamlakatga aylanganligi ta’kidlandi. Har 100 ming aholiga to‘g‘ri keladigan qamoqdagilar soni O’zbekistonda 166 kishini tashkil qilsa, bu ko‘rsatkich Rossiyada 611 kishini, AQSHda esa 738 kishini tashkil etishi konsepsiyada keltirilgan. Jamiyat hayotini idora etishda ma’lum bir huquqiy usullarning mavjudligi shu jamiyatdagi madaniy-ma’naviy ahvol, ijtimoiy adolat darajasidan dalolat beradi. Shu ma’noda tarixiy-madaniy taraqqiyotimiz uchun an’anaviy bo‘lmish qonunchilikning tuzukchilik shakli o‘sha qadim zamonlardanoq ijtimoiy hayotda o‘z o‘mini topgan. Xitoy tarixchilarining ma’lumotlariga ko‘ra xoqonlik alohida muhofazada turadigan “Turkiy tuzuk”lar (qonunlar majmuasi) asosida tartibga solingan va har bir qilingan qonunbuzarliklar, jinoyatlar uchun jazolar belgilangan.
Tuziikchilik—qonunchilik amaliy hayotga bog‘liq holda shakllanib borgan. Masalan, jinoyatchi biron Mmsaning ko‘ziga ziyon yetkazgan taqdirda, belgilangan javobgarlikka ko‘ra ayblanuvchi jabrlanganga o‘z qizini, qizi bo‘lmasa, ayolining mol-mulkini berishi shart qilib qo‘yilgan.
Xullas, jamiyat va davlatni qonunlar asosida boshqarish hamda mamlakat aholisining qonunlarga so‘zsiz amal qilish an’anasi o‘z davriga xos ravishda davom etgan hamda takomillashib borgan.