Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi

Yurak-tomir sistemasi gigiyenasi. Kun tartibi yurak-tomir sistemasiga kuchli ta'sir etadi. Bolaning kun tartibi to'g'ri tashkil etilsa, yurak-tomir sistemasi bekami ko'st ishlaydi ham ular bajaradigan jismoniy ish va mashqlarning jadalligi va og'ir yengilligi ularning yoshiga mos bo'lishi kerak, ayniqsa salbiy his-hayajon, chekish, spirtli ichimliklar ichish, uzoq muddat harakatsizlik yurak-tomir sistemasi ishini buzadi.
Bolalarning kiyimi, poyabzali qon aylanishini qiyinlashtirmaydigan vena tomirlarida qon dimlanib qolishiga yo'l qo'ymaydigan bo'lishi kerak. Payabzal tor bo'lsa oyoqning qon bilan ta'minlanishi qiyinlashadi. Oyoqda turli qadoq, yara paydo bo'ladi. Bolalarning sof havoda bo'lishi, jismoniy mashqlar bilan shug'ullanishi, vaqtida ovqatlanishi yurak-tomirlarining normal ishlashida muhim ahamiyatga ega.
Tеkshirish savollari:

1. 
   Qon aylanish sistemasi va qon aylanish sistemasining ahamiyati.
   
2. 
   Yurakning tuzilishi, yoshga xos xususiyatlarini aytib bering.
   
3. 
   Yurakning sistolik va minutlik hajmi.
   
4. 
   Qon aylanishining umumiy sxemasi.
   
5. 
   Limfa sistemasi.
   
6. 
   Yurak biotoklari.
   
7. 
   Qon bosimi.
   
8. 
   Yurak-qon tomir sistemasining boshqarilishi va yoshga xos hususiyatlari.
   

Tayanch tushunchalar:
Qon bosimi. Puls (tomir urishi). Yurak biotoklari. Limfa sistemasi. Qon aylanishining umumiy sxemasi. Yurakning sistolik va minutlik hajmi. Yurakning tuzilishi, yoshga xos xususiyatlari. Qon aylanish sistemasi va qon aylanish sistemasining ahamiyati.
Adabiyotlar
1. Sodiqov B, Kuchkarova L, Qurbonov Sh. "Bolalar va o`smirlar fiziologiyasi va gigiyenasi " T. 2005y.
2. Klеmеshеva L, Ergashеv M "Yoshga oid fiziologiya " T. «O`qituvchi» 1991 y.
3. Qodirov U.Z. «Odam fiziologiyasi» Abu Ali Ibn Sino nomidagi tibbiyot nashriyoti, Toshkеnt 1996 y.
7-MAVZU. NAFAS OLISH ORGANLARINING YOSHGA XOS XUSUSIYATLARI

1. Nafas olishining ahamiyati.

2. Gazlar almashinuvi mеxanizmi.
3. Nafas olish organlarining tuzilishi:
A) Burun bo`shlig`i va uning funktsiyasi.
B) Hiqildoq tuzilishi va bolaning rivojlanishi jarayonidagi
uzgarishlar.
B) Traxеya,uning tuzilishi va funktsiyasi.
G) Bronxlar va o`pkada gazlar almashinuvi
4. O`pka hujayralari alviollalarda gazlar almashinuvining yosh
xususiyatlari.
5. Nafas olishning boshqarilishi.
6. Nafas olish gigiyenasi.

Nafasning ahamiyati. Odam va har bir boshqa tirik organizm tashqi muhitdan kislorod qabul qilib, karbonat angidrid gazini chiqarib turish nafas olish deb ataladi. Nafas olish jarayonida muhim fizologik prochesslar amalga oshadi. Organizm nafas olganda tashqi muhitdagi havo o’pka xujayralariga, u yerdan qonga, qon orqali barcha organ hujayralarni O₂ bilan ta’minlab, undagi moddalar almashinuvida hosil bo’lgan CO₂ gazi qonga o’tib, qon orqali o’pkaga undan esa tashqi muhitga chiqariladi. Shu bilan bir qatorda qabul qilingan O₂ ishtirokida hujayralarda va to’qimalarda oqsil, yog`’, uglevodlar oksidlanib energiya hosil qiladi. Natijada organizmdagi barcha fiziologik jarayonlar ya’ni qo’zg’alish, harakatlanish, ko’payish kabilar ana shu energiya hisobiga amalga oshadi.

Bundan tashqari nafas olish organlari turli xil moddalarning hidini sezish hamda nutuq talafuzida ham ishtirok etadi.
Nafas olish tashqi va ichki nafas olishga bo’linadi. Tashqi nafas olishda o’pka bilan qon o’rtasidagi gaz almashinuvi tushuniladi.
Ichki yoki to’qimalar aro nafas olishda esa to’qimalar bilan qon o’rtasidagi gaz almashinuvi amalga oshadi. Atmosfera havosi tarkibida 20,9 % O₂, 0,3 % Co₂, 79,3% N₂ bo’ladi. Boshqa moddalar kam miqdorda bo’ladi. Agar havo tarkibida Co₂ miqdori 4-5% ga yetsa, odam holsizlanib, yurak urushi tezlashadi, bosh og’riydi, qayt qiladi, hatto hushidan ketishi mumkin.
Nafas olish organlariga: burun bo’shlig’i, halqum, qiqildoq, kekirdak yoki traxeya, bronxlar, o’pkalar va plevra pardasi kiradi.