Yosh fiziologiyasi va gigiyena

2-kichik mavzu.Moddalar va energiya almashinuvi

1.Sxemani to‘ldiring.

Moddalar





Plastik

Energetik

2.Organizmdagi suv miqdorini % hisobida aniqlang.

Har bir to‘qimaning fiziologik xossasiga ko‘ra, uning tarkibidagi suv miqdori turlicha bo‘ladi

Qon





Suyak





Miya to‘qimasi



Tanamuskullari

2. 
   Quyigagi savollarga javob bering.
   

Energetik almashinuvning ahamiyati nimadan iborat?
Qaysi oqsillar sifatli hisoblanadi?
Sifatsiz oqsillar qayerda bo‘ladi?
Makroelementlarni yozing
Mikroelementlarni yozing
Vitaminlarni birinchi aniqlagan olim?
Vitamin atamasini qaysi olim nechanchi yil kiritgan?
Vitamin miqdori kamaysa
Vitamin miqdori ko‘paysa
Vitamin mutlaqo yetishmasa

4.To‘g‘ri javobni belgilang.

1)Plastik almashinuv hisobiga organizm o‘sadi, rivojlanadi, hujayralar bo‘linadi.

2)Assimilyatsiya va dissimilyatsiya bir-biriga teng.

3)Vitamin yetishmasligi avitaminozga sababchi bo‘ladi.

4)C vitamini kalsiy va fosfor almashinuvida ishtirok etadi.

5)Moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari CO₂, mochevina, mineral tuz hisoblanadi.

6)Organizmning harorati plastik almashinuv hisobiga ta’minlanadi.

7)Yosh organizmda katabolizm jadal boradi.

8)Oqsil va uglevod parchalanganda 4,1 kkal energiya ajraladi.

9)Yog‘ parchalanganda 4,1 kkal energiya ajraladi.

10)Suvda eruvchi vitaminlarga A, D, K kiradi.

5.Jadvalni to‘ldiring.

№	Vitamin nomi	Vitaminga boy mahsulot	Kasallik

(manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T.,2013 y.129-140 betlar).

7-mavzu. QON. QON AYLANISH ORGANLARINING YOSH XUSUSIYATLARI

Topshiriqlar

Mavzuni diqqat bilan o‘qib chiqing va konspektlashtiring (manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyenasi, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 141-151 betlar).

1-kichik mavzu⁸: Qon

1. 
   Qonning bajaradigan vazifalarini yozing.
   

Qonning vazifalari

2 .Sxemani to‘ldiring.

Qon plazmasi





Qon



Qonningshakllielementlari

3.Qonning shaklli elementlarini toping va belgilang.

4.“Qon hujayralari” jadvalini to‘ldiring.

Hujayra turi	Shakli	Yadrosi mavjudligi	1 mm^3qon dagi miqdori	Vazifasi

5.Rasmdan foydalanib qon ivishi mexanizmini yoriting.

6.Sxemani to‘ldiring.


Leykositlar

7.”Qon guruxlari” jadvalini to‘ldiring.

^Qon guruhlari	^Plazmada ^(agllyutinin) ^α va^β	^Eritrositlarda ^(agglyutinogen) ^A va^B	Kishilarda qon gruppalari qaysi gruppaga mansubligi (%)da
I
II
III
IV

8.Quyidagi atamalarni sharhlang.

Gipotonik eritma
Gomeostaz
Immunitet
Granulosit
Fagotsitoz
Gemofiliya
Donor
Retsepient
Antitelo
Antitoksin
Emlash
Zardob
Gipertonik

2-kichik mavzu⁹.Qon aylanish sistemasi

Mavzuni diqqat bilan o‘qib chiqing va konspektlashtiring (manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 141-151 betlar).

1. 
   Rasmda ifodalangan qon tomirlarining nomini yozing va belgilarini qo‘ying.
   

2. Noto‘g‘ri javobni belgilang.

1)Rezus faktor – oqsil bo‘lib, 85% odamlarda uchraydi.

2)IV qon gruppasi agglyutinogen A, B va agglyutinin α, β ga ega.

3)Limfa sistemasiga taloq, jigar, limfa tomiri va tugunlari kiradi.

4)Kappilyarlar soch tolasidan 50 marta ingichka.

5)Yurak avtomatiyasi elektrokardiografda tekshiriladi.

6)Ichki uyqu arteriyasi bosh miya va ko‘z soqqasini qon bilan ta’minlaydi.

7)Limfa sistemasi ochiq hisoblanadi.

8)Taloq qon deposidir.

9)Bir yoshli bolada pul’s soni 110 ta.

10)Tog‘ kasalligi havo bosimi ortganda sodir bo‘ladi.

11)Kam harakat qilish gipodinamiya deyiladi.

12)Elektrokardiogrammada PQRSTU tishlari bo‘ladi.

2.Quyidagi ko‘rsatgichlarni aniqlang.

Yurakning minutlik hajmi
Tinch turganda
Jismoniy mehnatdan so‘ng
Pul’s soni
Tinch turganda
Jismoniy mehnatdan so‘ng
Yurak sistolik hajmi
Jismoniy mehnatdan so‘ng

2. 
   Yurakning tuzilishini ko‘zdan kechiring va raqamlarini nomlang.
   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

3. Pul’s nima? Kelib chiqish sabablarini yoriting.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.Qon aylanish doirasi qismlarini yozing.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

7. Quyidagi savollarga javob bering.

Qon bosimi nima?
Normada bosim nechaga teng?
Qon bosimining oshishi
Qon bosimining kamayishi
Limfa nima?
Limfa sistemasiga qaysi organlar kiradi?
Limfa tugunlari soni, vazifasi
Nima uchun limfa ochiq sistema deyiladi?
Qanday klapanlarni bilasiz?

(manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 141-151 betlar).

8-mavzu. NAFAS OLISH VA AYIRISH ORGANLARINING YOSH XUSUSIYATLARI VA GIGIYENASI

Topshiriqlar

Mavzuni diqqat bilan o‘qib chiqing va konspektlashtiring (manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 152-166 betlar).

1-kichik mavzu¹⁰:Nafas olish organlarining tuzilishi

1. Rasmni kuzating. Raqamlarni nomlang.

2. Nafas olish 3 bosqichdan iborat:

1-bosqich_________________________________________________

2-bosqich_________________________________________________

3-bosqich_________________________________________________

3. Jadvalni to‘ldiring.

№	Organ	Tuzilishi	Vazifasi
1.	Burun bo‘shlig‘i
2.	Hiqildoq
3.	Traxeya
4.	Bronx
5.	O‘pka

2. 
   Sxemada qaysi jarayon ifodalangan?
   

500 ml

1500 ml

1500 ml

3500 ml





8000ml

2. 
   O‘pka tuzilishini tushuntiring. Raqamlarni nomlang.
   

   1 2 3 4 5 6 7 8

3. 
   Quyidagi savollarga javob bering.
   

Plevra nima?
Plevra bosimining manfiy bo‘lishi nimada yordam beradi?
O‘pkaning tiriklik sig‘imi qaysi asbobda o‘lchanadi?
Erkaklarda nafas harakatlari qanday amalga oshadi?
Ovoz boylamlari qaysi holatda qanday joylashgan?
Nafas olishda qaysi muskullar ishtirok etadi?

7.Miqdorini belgilang.

Traxeya uzunligi____________________

Kekirdakdagi tog‘aylar soni____________

Erkaklarda tiriklik sig‘imi______________

Ayollarda tiriklik sig‘imi______________

Sportchilarda________________________

Alveolalar soni_________________

Umumiy sathi__________________

Alveola devori____________

Odam 1 minutda qabul qiladigan O₂ ____________

Jismoniy mashqdan so‘ng________________

Ovoz boylamlari uzunligi: erkaklarda_______________

Ayollarda_____________________

8.Rasmda nafas olish sistemasining qaysi qismi ifodalangan?

1 2 3 4 5 6

9.Jadvalni to‘ldiring.

№	Havo	O2	CO2	N2
1.	Atmosfera
2.	Nafas chiqarilganda
3	Nafas olganda

10.Sxemani to‘ldiring.


Nafas olishning

boshqarilishi

11.Sun’iy nafas oldirish bosqichlarini yozing.

1-bosqich	2-bosqich	3-bosqich

12.Kasallikni ta’riflang

Rinit
Laringit_
Faringit
Traxeit
Zotiljam
Angina

13.To‘g‘ri javobni belgilang.

1)Burun bo‘shlig‘ida havo namlanadi, ilitiladi va changdan tozalanadi.

2)Organizmga doimiy ravishda kislorod kirib turadi.

3)Organizmda gazlar almashinuvi diffuziya hodisasiga ko‘ra amalga oshadi.

4)Tashqi nafas olish burun bo‘shlig‘i va atmosfera o‘rtasida amalga oshadi.

5)O‘pka passiv organ, chunki mustaqil ravishda kengayib, bo‘shasha olmaydi.

6)Nafas olish reflektor boshqariladi, lekin bosh miya yarim sharlari nazorat qiladi.

7)Nafas olish markazi o‘rta miyada joylashgan.

8)Tovush boylamlarini 3 guruh muskullar boshqaradi.

9)Hiqildoqda uzuksimon, qalqonsimon va hiqildoq usti tog‘aylari joylashgan.

10)Chap o‘pka o‘ng o‘pkaga nisbatan kattaroq.

14. Testni ishlang.

Nafas olish sistemasiga kirmaydigan organni belgilang.

1. 
   Bronx C) Kapillyar
   
2. 
   Qizilo‘ngach D) Burun bo‘shlig‘i
   

Organizmda kislorod qaysi shaklli elementlar orqali tashiladi?

1. 
   Eritrosit C) Leykosit
   
2. 
   Plazma D) Trombosit
   

Tovush paylari qaysi organda hosil bo‘ladi?

1. 
   Bronx C) Halqum
   
2. 
   Hiqildoq D) Kekirdak
   

Plevra bo‘shlig‘idagi bosim atmosfera bosimiga nisbatan qanday bo‘ladi?

1. 
   past
   
2. 
   yuqori
   
3. 
   barobar
   
4. 
   bosim bo‘lmaydi
   

(manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 152-166 betlar)

2-kichik mavzu¹¹. Ayirish sistemasining tuzilishi

Topshiriqlar

Mavzuni diqqat bilan o‘qib chiqing va konspektlashtiring (manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 152-166 betlar).

1.Buyrak rasmini ko‘zdan kechiring. Belgilangan buyrak qismini nomlang.

1 2 3 4 5 6 7 8

2. 
   Quyidagi savollarga javob bering.
   

Ayirish a’zolariga qaysi organlar kiradi?
Nima uchun buyrak biofiltr deyiladi?
Buyrak qayerda joylashgan?
Organizmda moddalar almashinuvi tufayli qanday zararli moddalar hosil bo‘ladi?
Karbonat angidrid organizmdan qanday chiqarib yuboriladi?
Siydik ayirish a’zolarini yozing.
Siydik pufagi necha qavatdan iborat?
Buyrak darvozasi qayerda joylashgan?

3. 
   Noto‘g‘ri javobni belgilang.
   

1)Barcha zararli mahsulotlar buyrakka qon orqali keltiriladi.

2)Buyrak – qorin bo‘shlig‘ida joylashgan juft organ.

3)Buyrak faqat mag‘iz qismdan iborat.

4)Nefron kanali buyrak jomiga ochiladi.

5)Birlamchi va ikkilamchi kalavasimon kanalcha o‘rtasida Malpigi tugunchasi joylashgan.

6)Ikkilamchi siydik Baumen kapsulasida hosil bo‘ladi.

7)Siydik siydik pufagida to‘planadi.

8)Ikkilamchi siydik tarkibi qon plazmasinikiga o‘xshash bo‘ladi.

9)Buyrakning eng kichik birligi – nefron.

10)Nefron dam olmasdan ishlaydi.

4. 
   Nefronning tuzilishini aniqlang.
   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

5. Siydik hosil bo‘lish jarayonini ta’riflang.

Filtratsiya davri	Reabsorbtsiya davri

6.Siydik tarkibini yozing.

Birlamchi siydik	Ikkilamchi siydik

7.Raqamlarni qo‘ying.

Buyrak og‘irligi_______________

Nefron soni: bitta buyrakda_____________

Birlamchi siydik miqdori_______________

Ikkilamchi siydik miqdori_________

Qonga qayta so‘riladigan suyuqlik miqdori_________

Siydik yo’li uzunligi_____________

Siydik pufagi hajmi_____________

8.Buyrak faoliyati sxemasini to‘ldiring.


Buyrak ishtirok etadi

9.To‘g‘ri javobni toping.

Ayirish organiga kirmaydigan a’zo

1. 
   buyrak
   
2. 
   qovuq
   
3. 
   ichak
   
4. 
   buyrak jomi
   

Reabsorbtsiya natijasida nima hosil boladi?

1. 
   plazma
   
2. 
   birlamchi siydik
   
3. 
   qon
   
4. 
   ikkilamchi siydik
   

Buyrak darvozasidan chiquvchi organ

1. 
   arteriya
   
2. 
   vena
   
3. 
   siydik yo‘li
   
4. 
   buyrak jomi
   

Birlamchi siydik va qon plazmasi nimasi bilan farqlanadi?

1. 
   mineral modda
   
2. 
   oqsil
   
3. 
   yog‘
   
4. 
   aminokislotalar
   

3. 
   Rasmni izohlang
   

(manba: Aripova S.X., Shaxmurova G.A. Yosh fiziologiyasi va gigiyena, o‘quv qo‘llanma. T., 2013 y. 152-166 betlar).

1^kichik mavzu – talabalar mustaq il o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

2^ kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

3^ kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

4^ kichik mavzu – talabalarmustaqilo’rganishi uchuntavsiya etilgan mavzular.

5^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

6^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

7^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

8^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

9^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

10^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.

11^kichik mavzu – talabalar mustaqil o’rganishi uchun tavsiya etilgan mavzular.