Yosh davrlari va pedagogik psixologining predmet iva vazifalari. Reja

Psixika taraqqiyotining biologik sharoitlari.

Inson psixikasi taraqqiyotining asosiy xususiyatlarini biologik qonunlar - irsiyat bilan tushuntirish nazariy jixatdan xatodir. U amalda katta qiyinchiliklarga olib keladi. Chunki bu erda tarbiyachining roli pasaytiriladi. Yosh va pedagogik-psixologiya inson psixik taraqqiyoti qonunlari ijtimoiy bowlangan taraqqiyot jarayoni bola tarbiyasi va xayot sharoitlarining murakkab majmui bilan belgilanadi, degan fikrlarga tayanadi. Bunda taraqqiyotning biologik sharoitlarining rivojlanishida neyrofiziologik xususiyatlarning psixika taraqqiyotida roli qanday degan savol tuwiladi. Inson psixik faoliyati juda murakkabdir. Uning xususiyatlari bola tarbiyasi va xayotiga bowliqdir. Suz mantiqiy xotira, mavxum tafakkur, predmetlarni idrok qilish va boshqalar, oliy psixik fnktsiyalar irsiy biologik yul bilan uzatilmaydi, mustaxkamlanmaydi Bu tarixiy tara33iyot jarayonida ularni qayta qurish, takomillashtirish imkonini beradi.

Ta`lim jarayonida bola psixik taraqqiyotining asosiy tomonini faoliyat usullari va bilimlarini murakkablashtirish tashkil etadi. Hozirgi vaqtda kup tadqiqotchilar ta`lim mazmunini uzgartirib, ya`ni bolaga beriladigan bilimlarni va faoliyat usullarini uzgartirib, bola taraqqiyotini tubdan uzgartirish mumkinligini isbotlaydilar.

Kup tadqiqotlarda (Venger, Gauperin, El`konin, Davidov) ta`lim mazmuniga mahsus vositalarning kiritilishi, aqliy taraqqiyotning absolyut va uzgarmas deb xisoblangan bosqichlarining uzgarishiga olib keldi. Masalan, Shvetsariyaning psixologi Jan Piaje utkazgan tadqiqotlarida 6-8 yoshdan kichik bolalar sonlar bilan hamma amallarni bajara olmaydilar, degan xulosaga keladi. Piaje tomonidan tavsiflangan «Miqdorning saqlanmasligi» fenomeni hammaga ma`lum. Uni quyidagi eksperimentda kuzatish mumkin. 2 idishga 1 miqdorda suv solinadi. Uzun ingichka idishdagi suvni bola kup deb xisoblaydi.

Bilim va usullarni egallashning psixologik mexanizmlarining rivoji.

Faoliyatning umumiy tipini belgilaydigan 1 xil usullar bola tomonidan har xil darajada qullaniladi. Bu aniq faoliyatni amalga oshirish asosida yotuvchi psixologik mexanizmlar xususiyatlariga bowliq buladi. Bilim va umullarni qullash asosida yotuvchi umumlashgan psixologik mexanizmlarning vujudga kelishi bolalar taraqqiyoti jarayonining mu8im tomonlarini tashkil etadi. Muhim umumiy uzgarishlar q asosiy yunalishda sodir buladi.

1. 
   Bola shaxsi yunalganligining umumiy xususiyatlari.
   
2. 
   Faoliyat psixologik strukturasining xususiyatlari.
   
3. 
   Ong mexanizmlarining taraqqiyot darajasi.
   

Uchta etakchi yunalish mavjud. Ayrim bolalarda uquv – etakchi yunalish hisoblanadi. Ularga yaxshi uqish, uqituvchining talablarini bajarish, yaxshi bahoga intilish xosdir.

Ba`zi bolalarga bilimga intilish yunalishi xosdir. Ular masalalar echishni, yangi topshiriqlar olishni yoqtirishadi. Ularni baho qiziqtirmaydi. Kup bolalar uchun atrofdagilar bilan uzaro munosabat muximdir. Bu bolalarning xulq atvori jamoada, kattalar, tengdoshlari bilan uzaro munosabatda ma`lum mavqega erishish bilan belgilanadi. O`quvchi shaxsining yunalganligi doimo uzgarib turadi. Masalan, kichik maktab yoshida uqish etakchi yunalish bulsa, 4-sinfdan boshlab, atrofdagi munosabat muxim bula boshlaydi.

Har bir faoliyat uz ichiga quyidagi elementlarni oladi`

Motiv, maqsad, harakat, usul va ob`ektlardan iborat.

Ong taraqqiyoti jarayonida bolaning borliknri aks ettirishning mexanizmlari tuzilishi, mazmuni uzgaradi. Bu fikrlash xususiyatlarining uzgarishida ham kuzga tashlanadi. Misol sifatida bogcha bolalari uchun predmetlarning tashki xususiyatlarini va vaziyatlarini aks ettirish, keyinchalik esa predmetlarning funktsiyalarini ajratishini sungra ularning tuzilishini ajratishlarini keltirish mumkin.

Yuqorida qayd etilgan 3 yunalish uzaro boglangan va ular birgalikda shaxsiy psixik taraqqiyoti uzgarishlari jarayonini tashkil etadi. Ong taraqqiyotining muxim mezoni uz ruxiy holati haqida uylash, uzining «men»ini anglash hisoblanadi. O`z «men»ini anglash bola shaxsining har xil tomonlarini taraqqiyotini amalga oshiradigan asosiy mexanizm bulib qoladi.

Bola shaxsi faolligi psixik taraqqiyot sharoiti sifatida.

Shunday umumiy qonuniyatlardan biri bolaning faolligi bilan bowlik yangi psixik tuzilmalarning paydo bulishidir. Ta`limda yanglik tashqaridan berilsada, faoliyat tarkibiga kiritilishi, faoliyatni qayta qurish bilan bowlanishi kerak. Bir xil materialni uzlashtirish har xil bolalarda turlicha ruy beradi. Shuning uchun bola rivolanish darajasiga bowlik ravishda har xil pedagogik sharoitlarni talab qiladi. Bola uzlashtirish jarayonida uzining shaxs sifatidagi xususiyatlarini namoyon qiladi. Bola shaxsi asosiy tomonlarining taraqqiyoti ta`lim metodlarida aks etadigan uzlashtirish mexanizmlarini amalga oshiradi. Masalan, ma`lum yosh davri bolalari uchun xarakterli bulgan etakchi yunalish xususiyatlarini hisobga olishi zarur. Ma`lumki bogcha davrida kupchilik yangi narsalar uyin faoliyatida namoyon buladi. Shuning uchun ham bu davrda mashwulotlar didaktik uyinlar shaklida utkaziladi. Bu uyinlarda bola yangi bilim va usullarni egallashida bolaning faolligi eng kup darajada namoyon buladi. Kichik maktab yoshida yangilikni uzlashtirish uquv faoliyatining axamiyati bilishga qiziqishning usishi bilan bog`lik. Bolaning uquv faoliyatini shunday shakllantirish kerakki, u uqishga yunalishni uzini nazorat qilish malakasini, shaxsiy yutuqlarini baholay olish malakalarini uz ichiga olsin. O`quv jarayonida bola uchun yangi narsani bilish qiziq va muxim bulishi kerak. Keyinchalik uquv faoliyatining uzi kuproq motivlar bilan uywona boshlaydi. Ilg`or pedagoglarning tajribasi bolalarga xos bulgan yunalganlik va motivatsiya tipi hisobga olinsa ta`lim muvaffaqiyatli bulishi isbotlanadi. Shunday qilib, motivatsion sohasining moxiyati ong tafakkur va faoliyat taraqqiyoti yangi psixologik tuzilmalarning vujudga kelishi va rivojlanishini amalga oshiradigan asosiy ichki sharoitni tashkil qiladi.

Shaxs umumiy xususiyatlari taraqqiyoti va bilim taraqqiyotining pedagogik sharoitlari.

Ta`lim jarayonida bola taraqqiyotining umumiy qonuniyatlaridan tashqari bolaning psixik taraqqiyotining har xil tomonlari uchun xarakterli bulgan anik pedagogik sharoitlarni ham hisobga olish zarur. O`quvchilarning ta`lim jarayonida har xil uquv predmetlarida bilimlar va usullarni egallaydilar. Ta`lim olinayotganda bolalar insoniyat bosib utgan yulni takrorlamaydi. Harakat usullari va bilimlar bolalarga tashqaridan beriladi va uzlashtiriladi. Vazifaning xususiyatlariga bowliq ravishda ta`limga yangi xarakatlar, yangi usullar kiritiladi va ular bu masalalarni echishning vositasi 8isoblanadi. Bola ilgari bajargan vazifaga taqqoslab yangi vazifaning xususiyatini, yangi vazifani echishning vositasi sifatida yangi harakatlarning xususiyatlarini tushunishlari kerak. Faqat shu xoldagina yangi harakatlarni uzlashtirish, ayniqsa, belgili, operatsiyali amallarni uzlashtirish anglangan buladi. Bolalar uz faoliyatlarini tashkil etish vositalarini egallashlari mumkin. Bolalar faoliyatni tashkil etishning ma`lum bosqichlarini ajratishga urgatiladi` ularning rejalashtirish, tayyorlanish, amalga oshirish, nazorat qilish va baholashdir. Shunday qilib, bola taraqqiyoti jarayoni qandaydir bir tomonning uzgarishi bilan xarakterlanmaydi, balki u murakkab va kup qirrali jarayondir. Psixologik taraqqiyotning har xil tomonlarini amalga oshiradigan pedagogik sharoitlar xar xildir.

Yosh taraqqiyotni davrlarga bulish.

Sunggi vaktlarda pedagogik-psixologiyada pedagogik mezonlarga asoslangan yoshni davrlarga bulishdan foydalaniladi`

Bowcha yoshi davrlari ( yasli, kichik, urta katta va maktabga tayyorlov)`

• 
  Yasli yoshi - 3 yoshgacha
  
• 
  Kichik guruh - 4 yosh
  
• 
  O`rta guruh - 5 yosh
  
• 
  Katta guruh - 6 yosh
  
• 
  Tayyorlov guruh - 7 yosh.
  

O`quvchilar taraqqiyotining xususiyatlariga bog`liq ravishda va ta`lim tarbiyaning asosiy bosqichlariga mos ravishda maktab davri uch bosqichga bulinadi.

• 
  Boshlanwich sinf - 3-3,4 sinflar
  
• 
  O`rta - 7-9 sinflar
  
• 
  Yuqori - 10,11,12 – sinflar.
  

Yosh davrini atrofdagilarga munosabat taraqqiyot darajasi bilan bilimlar, usullar, qobiliyat taraqqiyot darajasi urtasidagi aloqa belgilaydi. D.B.El`koninning ta`kidlashicha, taraqqiyot jarayonining bu 2 turli tomonlari urtasidagi munosabatning uzgarishi keyingi yosh davrlarda muhim ichki asosni tashkil etadi. Masalan, gudaklik davrida bolaning tashqi muhit bilan aloqasi uning kattalar bilan aloqasi orqali amalga oshiriladi. Bola xuddi shunday munosabatlar sistemasi sifatida ma`lum malakalarni egallaydi. Unda tasavvurlarning sodda bosqichlari shakllanadi. Kattalar bilan muloqat usullari kengayadi, nutqi rivojlanadi va boshqalar. Bularning ba`ri bolaning mustaqil harakat qilish imkoniyatlarining kengayishi uchun asos yaratadi. Sungra atrofdagilar bilan munosabat usullari ham uzgaradi. Bu esa psixik taraqqiyotning keyingi borishi sharoitini uzgartiradi. Bunday vaziyat usmirlik davrida ham vujudga keladi. Bunda oldingi taraqqiyot yutuqlari majmui bola xayot sharoitlari uzgarishi bolaning atrofdagilar bilan munosabat usullarining uzgarishiga olib keladi.

Mustahkamlash uchun savollar`

• 
  Yosh va pedagogik-psixologiyaning predmeti.
  
• 
  Yosh va pedagogik-psixologiya rivojlanishidagi biogenetik va sotsiogenetik oqim tarafdorlarining fikrlaridagi farq.
  
• 
  Pedagogik-psixologiyaning urganish metodlari.
  
• 
  Psixika taraqqiyotining biologik sharoitlari nimalardan iborat
  
• 
  Bola ta`limidagi mu8im umumiy uzgarishlarni tavsiflab uting.
  
• 
  Taraqqiyot yosh bosqichi nima
  
• 
  Mustaxkamlash uchun savollar`