Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti

O‘tilgan mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 

---

1. Tut ipak qurtini urg‘ochisini tuxumdonining tashqi tuzilishi qanday bo‘ladi? 
2.Tut 
ipak 
qurtining 
tuxumdoni 
qurtlik 
stadiyasidan 
kapalaklik 
bosqichi- 
gacha qanday rivojlanadi? 
3.Tuxumdon ichida tuxumlar qanday rivojlanadi? 
4.Tuxumning ichki tuzilishini tavsiflab bering. 
5.Tuxumning yetilib bo‘linish jarayoni qanday boradi? 
 
 
5.2.
 
Tut ipak qurti urug‘donining tuzilishi va 
rivojlanishi 
 
Erkak ipak qurtlarining ham jinsiy bezlari boshlang‘ich holatda bo‘ladi va 
xuddi urg‘ochi ipak qurtlarining tuxumdoni singari qorin qismining beshinchi 
bo‘g‘imiga joylashgandir. Urug‘donlar tuxumdonlarga qaraganda birmuncha 
yirikroq, buyrak shaklida, sarg‘ish rangli bo‘ladi. Urug‘donlarning jinsiy paylari, 
tuxum donlarnikidan farqli ravishda, urug‘donning tashqi tomonida emas, balki ichki 
tomonidan (bel naychasiga yaqin joydan) chiqadi. Har ikkala urug‘donning paylari 
qorin kismining sakkizinchi bo‘g‘imidagi Gerold organi deb ataluvchi maxsus 
yo‘g‘onlashgan joyda bir-biri bilan qo‘shiladi. Har qaysi urug‘donning ichki 
bo‘shlig‘i to‘rtta kameraga bo‘lingan, bu kameralar jinsiy pay boshlangan joyda bir-
biri bilan tutashadi. Kameralar suyuq sekret bilan to‘lgan bo‘lib, unda dastlabki urug‘ 
hujayralari - spermiogoniylar harakatlanib yuradi. 
Kapalaklik bosqichida urug‘donlarning tuzilishida o‘zgarish bo‘lmaydi, faqat 
jinsiy payning orqa qismidan erkak kapalakning qo‘shimcha jinsiy organlari 
rivojlanadi. Bu organlar urug‘ chiqaruvchi yo‘llardan, bir juft urug‘ pufakchalaridan, 
ikkita qo‘shimcha jinsiy bezdan va kopulyativ organ bilan tugaydigan urug‘ 
chiqaruvchi naychadan iborat. Bu naychaerold organidan rivojlanadi. Birinchi 
yoshdagi qurtlarning boshlang‘ich urug‘doni kameralarida dastlabki jinsiy hujayralar 
- spermiogoniylar oddiy kariokinetik bo‘linish yo‘li bilan juda tez ko‘payadi. 
Urug‘donning har qaysi kamerasida, uning berk uchida Versonov hujayrasi deb 
ataladigan bittadan katta hujayra bor. Bu hujayra o‘zini zich halqa shaklida o‘rab 

---

olgan, ko‘payuvchi spermiogoniylarni oziqlantirish vazifasini bajaradi. 
Spermiogoniylarning miqdori ko‘payib borgan sari Versonov hujayrasi uzun, 
nursimon protoplazmatik paylar hosil qiladi, bu naylar Versonov hujayrasiga taqalib 
turmaydigaya jinsiy hujayralarga oziq yetkazib beradi, Uchinchi yoshning 
boshlaridayoq protoplazmatik paylarning bir qismi Versonov hujayrasidan 
kurtaklanib chiqqan yadrolar bilan birlashib, urug‘ pufakchalarini hosil qiladi. Xar bir 
urug‘ pufakchasining ichida bir oz miqdor spermiogoniylar bo‘ladi, ular shu yerda 
rivojlanishda davom etadi. 
102-rasm. 
Ipak qurtining 
urug‘donlari.1-traxeyalar
2-bel naychasi.3-jinsiy payi. 
103 -rasm. Ipak qurtining
kesib ko‘rsatilgan
urug‘doni. 
1-tuxum bog‘lamlari
2 -tuxum pufakchalari. 
(tutamlari).
3-spermagoniylari . 
4-yuqorigi hujayrasi 
5-urug‘donning 
biriktiruvchi pardasi 
Urug‘ bo’g’lamlarida rivojlanayotgan spermatozoidlar boshchalarini bir 

---

tomonga, dumchalarini esa qarama-qarshi tomonga qaratgan holda bir tutam bo‘lib 
joylashadilar. Bo‘lajak spermatozoidlarning dum qismi iplari o‘sishi bilan urug‘ 
pufakchasining qobig‘i asta-sekin cho‘zila boshlaydi, buningnatijasida pufakchalar 
nok shakliga kirib qoladi: g‘umbaklik bosqichining oxirlariga kelib esa, ular tut ipak 
qurtining spermatozoidlariga xos bo‘lgan shaklga kiradi, ammo ulardan bir necha 
marta yo‘g‘on bo‘ladi.
Cho‘ziq urug‘ pufakchalari urug‘ tutamlari deb ataladi. Har qaysi urug‘ 
tutamida 250 tagacha spermatozoid bo‘ladi. Spermatozoidlar faqat urg‘ochi 
kapalakning kopulyativ xaltasida kopulyasiya jarayoni bo‘lib o‘tgandan keyingina 
2-Tut ipak qurtining ayrim spermatozoidi 
1-2 urug‘ bog‘lami. 
ya-spermatozoid yadrosi.. 
104 rasm. 1-2. Tut ipak qurtining urug‘ bog‘lami. 
1-yuqori hujayra yadrosi.2-spermatozoidlarning boshchalari. 
3- tuxum pardasi yadrosi 

---

urug‘ tutamlari qobig‘idan chiqadi.