4
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillikka erishganimizdan buyon tilimizga
bo„lgan e‟tibor kuchayib, tilshunoslik sohasida katta o„zgarishlar ro„y berdi.
Tildagi barcha birliklar xalqimizning til boyligi, javohirlari hisoblanadi. Hozirgi
kun talablari bilan hayotimiz me‟zonlariga e‟tibor beradigan bo„lsak, xalq tili
o„zining ko„zga ko„rinmas kuchga ega ekanligini namoyon qilmoqda.
Til va madaniyat o„rtasidagi aloqadorlikning dolzarblashuvi, milliy
madaniyatning o„ziga xos jihatlarini ko„rsatib berish, milliy o„zlikni anglash,
milliy qiyofani aks ettirishda milliy boyligimiz sanalmish o„zbek tili va bu tilde
so„zlashuvchi kishilar o„rtasidagi muloqot shakllarining ifodalanish tarzini tadqiq
etishga katta ehtiyoj seziladi. Ming yillardan buyon qo„llanilib kelinayotgan o„zbek
tili va bu tilda so„zlashuvchi kishilar o„rtasidagi muloqot madaniyati, milliy
tafakkur,
o„zbekona
lutf
qoidalari
tarkibi
shakllanishida
muloqot
ishtirokchilarining shaxs xususiyatlarini aniqlash tildan amaliy foydalanishda,
ijtimoiy, iqtisodiy hamda siyosiy munosabatlar o„rnatishda muhim o„rin tutadi.
“…Ilmiy va ijodiy izlanishlarni har tomonlama qo„llab –quvvatlash, ular uchun
zarur shart-sharoitlar yaratish vazifa”
1
sining belgilanganligi har bir fan sohasi
qatori tilshunoslikda ham tadqiqotlar olib borishga keng imkon yaratmoqda.
Yurtbоshimizning ilm-fаnni fаоl bir sistеmаgа аylаntirish bоrаsidаgi
kоnsеpsiyalаri bеvоsitа tilshunоslik fаnigа hаm dахldоr bo„lib, o„zbеk
1
Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз.
Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига баFишланган Олий
Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқ.-Тошкент. Ўзбекистон НМИУ, 2016.-56б
5
tilshunоsligidа hоzirgi kundа yangi-yangi tаdqiq usullаrining qidirilishi аnа shu
tаlаbdаn kеlib chiqаdi.
Tilshunoslikning qadimiy yo„nalishlaridan hisoblangan qiyosiy-tarixiy
tilshunoslikni hozirgi zamon tilshunosligida ham o„rni katta. Bu yo„nalish jahon
tilshunosligida XIX asrda Rasmus Rask, Yakob Grim, Frans Bob va bir qancha
tilshunos olimlar tomonidan fanga kiritilgan deb qaraladi, lekin qiyosiy-tarixiy
tilshunoslik bo„yicha XI asrdayoq bizning ajdodlarimizdan Mahmud Koshg„ariy
o„zining ana shunday yo„nalish asosida yozilgan “Devoni lug„otit turk” asarini
qoldirgan. XIX asr oxir XX asr boshlarida turkiy tillarni qiyosiy o„rganish
jarayonida bir qator izlanishlar yuzaga keldi. Turkiy tillarning umumiy fonetik-
fonologik, morfem-morfologik xususiyatlari, grammatik tuzilishi haqidagi asosiy
ma‟lumotlar V.A.Bogorodskiy, A.N.Kononov, A.M.SHerbak, N.Z.Gadjiyeva,
N.A.Baskakov, M.Ryasyanov, K.G.Menges tadqiqotlarida keltirilgan. Turkiy tillar
tarkibiga kiruvchi o„zbek va turk tillarining qiyosiy morfologiyasi bo„yicha
tilshunosligimizda qilinishi kerak bo„lgan ishlar talaygina. O„zbekistonimiz
mustaqillikka erishganidan so„ng respublikamiz bilan dunyoning qator rivojlangan
mamlakatlari, jumladan, Turkiya o„rtasida siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy aloqalar
o„rnatildi. Tarixi, dini va madaniyati bir bo„lgan o„zbek va turk xalqlari
o„rtasidagi azaliy do„stlik rishtalarini yanada mustahkamlash, mamlakatimizning
o„zaro manfaatli hamkorligini kuchaytirish iqtisodiy aloqalarda muhim omil
sifatida maydonga keldi. Shu nuqtai nazardan ikki xalq tilining qiyosiy
morfologiyasi, sifat so„z turkumlarini qiyoslashni maqsad qildik.
Do'stlaringiz bilan baham: