Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning


 O‘zbek va turk tillarida sifat daraja kategoriyalari



Download 0,7 Mb.
Pdf ko'rish
bet49/61
Sana01.01.2022
Hajmi0,7 Mb.
#280379
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   61
Bog'liq
turkiy tillarda sifat soz turkumi

2.2. O‘zbek va turk tillarida sifat daraja kategoriyalari 

Daraja  turli  (geterogen)  shakl  yordamida  hosil  qilinadi:  chiroyli-chiroyliroq-



juda chiroyli.  

Sifatlar  belgini  to„g„ridan  to„g„ri  (oq,  ko„k  kabi)  yoki  bir  belgini  qiyoslab, 

darajalab  ko„rsatishi  ham  mumkin.  Masalan,  ko‗kish,  ko‗kimtir,  ko‗m-ko‗k,  to‗q 

ko‗k, och ko‗k va boshqalar. Bulardan ko‗k belgining  to„g „ridan  to„g„ri ifodalab 

uning  me‟yorda  ekanligini;  ko‗kish,  ko‗kimtir  ko„k  belgining  me‟yordan  kam 

ekanligini, ko„klik haqidagi  tasavvurimizga  yetmaganligini,  ko‗m-ko‗k,  to‗q  ko‗k, 

sifatlari esa belgining me‟yordan ortiq, kuchli ekanligini bildiradi.  

Asliy sifatda belgining darajasini ifodalashga ko„ra uch daraja ajratiladi:  

a) oddiy daraja;  

b) orttirma daraja;  

v) ozaytirma daraja.

58

 

Oddiy  daraja  hech  qanday  vositasiz  yuzaga  chiqadi.  Unda  belgining  ortiq-



kamligiga  munosabat  bildirmaslik  tarzida  yuzaga  chiqadi:  (yaxshi),  (qattiq)

(semiz)(keng)(baland)(to‗g‗ri)(yumshoq) kabi. 

                                                           

57

  Z.Xudoyberganova. Ko„rsatilgan kitob. -  Toshkent: Tafakkur bo„stoni, 2015.B.44. 



58

 Ш.Шоабдураҳмонов. Ҳозирги ўзбек адабий тили қисм. Тошкент: Ўқитувчи, 1980. Б.254 




49 

 

Orttirma  daraja-belgining  me‟yoriy  holatdan  ortiqligi,  kuchliligini  ifodalab, 

«belgining  me‟yordan  ortiqligini  ifodalash»  tarzida  xususiylashtiradi.  Orttirma 

daraja  maxsus  morfologik  shaklga  ega  emas.  DK  ifodalovchisining  geterogenligi 

ushbu  darajada  yaqqol  ko„zga  tashlanadi.  Orttirma  daraja  quyidagi  usullar  bilan 

hosil qilinadi: 

1. Fonetik usul. Uning bir necha ko„rinishi bor: 

 a) oddiy darajadagi sifatlarning birinchi bo„g„inidagi oxirgi undoshlarning 

yoki undoshiga almashtirib yoki shunday undosh qo„shib sifat oldidan takrorlash 

orqali hosil qilinadi: qop-qora,  yap-yapaloq, dum-dumaloq;  

b) tarkibidagi birinchi yoki ikkinchi unlini cho„zish ya‟ni  urg„uli tovushning 

cho„zilishi: u:zun, bala:nd, chiro:yli, a:chchiq kabi 

2. Leksik usul. Sifat oldidan juda, g‘oyat, nihoyatda, behad, singari so„zlarni 

qo„shish yo„li bilan:  juda kuchli, g‘oyatda qo‗rqinchli, nihoyatda baland

Belgining ortiq darajasi analitik shaklda ham ifodalanadi. Bu shakl ikki uzvli, 

birinchi  uzvini  chiqish  kelishigi  shaklida  qo„llash  orqali  hosil  qilinadi:  uzundan 



uzoq, shirindan shirin

Ozaytirma daraja - «belgining me‟yordan kamligini, kuchsizligini ifodalash» 

ko„rinishida xususiylashtiradi. Bu ma‟no ikki usul bilan yuzaga chiqadi: 




Download 0,7 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   61




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish