Yoqubjonova nigora abdusamatovnaning

 

Kuchaytiruv  sifatlari  (Kuchaytiruv  Sifatlan).  Turk  tilshunosligida 

pekiştirme sifatlari yoki berkitme sıfatları deb nomlangan sifat turi shaxs. predmet 

yoki  voqea  -hodisaning  belgisini  yuqori  darajada  korsatuvchi  so„zlardir. 

Sifatlarning  bunday  shakli  “o‗xshash  bo‗g‗in  ishtiroki‖  (benzer  hece  katkisi)  da 

yasaladi. Bunday  sifatlar  so„zning birinchi  bo„g„ini  olinib, bo„g„inning  oxiriga  m, 

p, s, r undoshlaridan biri qo„shilib, so „zning boshiga keltirish yo„li bilan yasaladi: 

acik  -  a+p+açik  (lang  ochiq),  kara  =  ka+p+kara  (qopqora),  temiz  =  te+r+temiz 

(toptoza), yeşil = ye+m+yeşil (yamyashil), kati = ka+s+kati (juda qattiq), kolay = 

ko+s+kolay  (juda  qulay),  kara  =  ka+p+kara  (qopqora) kabi. Bunday  shakllarning 

yuzaga  kelishiga  takroriy  kuchaytiruv  (kara  kura,  deli  dolu)  va  qo„shma 

kuchaytiruv  (kara  kuru,  deli  dolu)  shakllarining  asos  olingan  bo„lishi  ham 

mumkin. 

Ba‟zi  sifatlarda  esa  yasalgan  old  qo„shimchadan  keyin  tovush  oqishini 

ta‟minlovchi bir tekis, ochiq unli paydo qilinib, ikkinchi bo„g„in yasalganini ham 

ko„rish  mumkin:  düpedüz  (tep-tekis),  sapasağlam  (soppa-sog„),  yapayalniz  (o„ta 

yolg„iz), güpegunduz (kuppa-kunduz) kabi.

30

 

Sifatlarni  to„la  takrorlash  yo„li  bilan  ham  kuchaytirish  mumkin.  Bunday 

shakllar  sifatning  ma„nosini  kuchaytirib,  otlar  bilan  birikadi:  kara  kara  gözle 

(qora-qora  ko‗zlar)r,  küçük  küçük  odalar  (kichik-kichik  odamlar),  mahmur 

mahmur  bakişlar  (uyquli-uyquli  nigohlar),  iri  iri  meyveler  (ktta-katta  mevalar) 

kabi. Kuchaytiruv sifatlari otlarni takrorlash yo„li bilan ham yasaladi: takim takim 

elbiseler  (to‗plam-  to‗plam  kiyimlar),  kucak  kucak  hediyeler  (quchoq-quchoq 

                                                           

29

 Қурбонова М. Фитрат - тилшунос. - Тошкент: Университет, 1996. – B. 8-12. 

30

 Z.Xudoyberganova, X.Hamidov. Turk tili nazariy grammatikasi. - Toshkent: Tafakkur bo„stoni, 2015. - B.53 

 

---

24 

 

hadyalar),  çeşit  çeşit  yolcular  (turli-turli  yo‗lovchilar),  yer  yer  lekeler  (u  yer  bu 

yerda dog‗lar) kabi. Bunday shakllar ko„pincha ravish sifatida fe‟ldan oldin kelishi 

mumkin:  adim  adim  izlemek,  kariş  kariş  gezmek  kabi.  Kuchaytiruv  sifatlari  ot 

kesimli  gaplarda  (isim  cümleleri)  kesim  vazifasini  bajaradi:  Ovalar  yemyeşildi 

(Tekisliklar yam-yashil edi), Eviniz tertemizmiş (Uyingiz top-toza emish), Çicekler 

kipkirmiziydi (Gullar qip-qirmizi edi) kabi.