Yoqilgʻi reja: Yoqilgʻi va uning xossalari Yoqilgʻi tarkibi va tavsiflari

Qattiq va suyuq yoqilgʻining tarkibiy qismi 

 

Yoqilgʻi turi 

Yoqilgʻi tarkibidagi yonuvchi elementlar, % 

 

S

yo 

N

yo 

O

yo 

S

yo 

Yogʻoch 

50 

6 

43 

0 

Torf 

53 - 62 

5,2 - 6,2 

32 - 37 

0,1 – 0,3 

Qoʻngʻir koʻmir 

62 - 72 

4,4 –  6,2 

18 - 27 

0,5 – 6,0 

Toshkoʻmir 

75 - 90 

4,5 – 5,5 

4 - 15 

0,6 – 6,0 

Antratsit 

90 - 96 

1,0- 2,0 

1 - 2 

0,5 – 7,0 

Neft 

83 - 86 

11 - 13 

1 - 3 

0,2 – 4,0 

 

4-jadval 

Yonuvchi gazning tarkibiy qismi 

 

Gaz turi 

Quruq gaz hajmidagi modda miqdorlari, % 

SN

4 

N

2 

SO 

S

’

 N

m 

O

2 

SO

2 

N

2

S 

N

2 

Tabiiy 

(Buxoro) 

94,6 

 

- 

- 

3,8 

- 

0,4 

- 

0,9 

Koks gazi 

(tozalangan) 

22,5 

57,5 

6,8 

1,9 

0,8 

2,3 

0,4 

7,8 

Domna gazi 

 

0,3 

2,7 

28 

- 

- 

10,2 

0,3 

58,5 

Suyultirilgan 

gaz 

4 

qolgani boshqa gazlar: propan 79%, etan 6%, vodorod, 

izobutan 11% 

 

Yoqilgʻi tarkibida uglerod qancha koʻp boʻlsa, kislorod shuncha kam boʻladi va 

aksincha.  Kislorod  miqdorining  yoqilgʻi  tarkibida  ortishi  uning  issiqlik  berishini 

pasaytiradi.  Yoqilgʻi  tarkibidagi  kimyoviy  elementlarning  reaktsiyaga  kirishi 

(yonishi)da xar xil miqdordagi issiqlik ajraladi. 

Kam  miqdorda  vodorod  gazi  suvni  elektroliz  qilish  usuli  bilan  olinadi  va  ilmiy 

tadqiqot  laboratoriyalarida  qoʻllaniladi.  Tabiiy  va  sun’iy  gaz  yoqilgʻi  sifatida 

sanoatning va qishloq xoʻjaligining turli tarmoqlarida, avtomobilda, aviatsiyada oxirgi 

oʻn yil mobaynida keng qoʻllanilmoqda. 

---

Yoqilgʻi  tarkibini  bilish  zarurati  yonish  jarayonining  material  muvozanati 

mahsulotini olish uchun kerak. Bundan tashqari, yoqilgʻi tarkibi yoqilgʻining issiqlik 

qimmatini aniqlaydi, bu esa uning yonish solishtirma issiqligi Q ni, ya’ni 1 kg suyuq 

yoki  qattiq  yoqilgʻi  yoki  1  m

3

  gaz  yoqilgʻi  normal  sharoitlarda  toʻliq  yonishida 

ajraladigan  issiqlik  miqdori  (mos  ravishda  kJ/kg,  kJ/m

3

  oʻlchov  birliklarida)ni 

tavsiflaydi.  Yonishning  solishtirma  issiqligini  hisoblab  topish  yoki  kalometrik 

uskunada tajriba usuli bilan aniqlash mumkin. Yoqilgʻi yonish solishtirma issiqligini 

aniqlashda yoqilgʻi element tarkibi boʻyicha D.I.Mendeleev taklif qilgan formuladan 

foydalaniladi.  Undan  koʻrinadiki,  yoqilgʻi  yonish  issiqligi  uning  alohida  elementlari 

yonganda ajraladigan issiqliklar yigʻindisiga teng. 

Suyuq  yoki  qattiq  yoqilgʻining  yuqori  solishtirma  yonish  issiqligi  uchun 

formula quyidagi koʻrinishga ega: 

Q

yu

 = 339C + 1256H - 109(O - S),  kJ/kg                               (6) 

1kg  suvni  bugʻlantirish  uchun  2512  kJ  issiqlik  sarf  qilinadi,  W  foizlarga 

berilganligini hisobga olib, namlikni bugʻlantirishga ketayotgan issiqlik 25W ga teng. 

Suyuq  yoki  qattiq  ishchi  yoqilgʻining  quyi  solishtirma  yonish  issiqligi  ushbu 

formuladan aniqlanadi: 

Q

q

i 

= 339C + 1030H - 109(O-S) - 25W,  kJ/kg,                        (7) 

bunda  koeffitsientlar  alohida  elementlarning  yonish  issiqligini  ifodalaydi  va  100  ga 

boʻlingan soni keltiriladi; C,H,O,S-yoqilgʻidagi har xil elementlar tarkibi,  %. 

Gaz  yoqilgʻisining  yonish  issiqligi  1m

3

  quruq  gazga  nisbatan  normal  sharoitlar 

uchun olinadi va tashkil etuvchi elementlar yonish issiqligi orqali toʻiladi: 

Q

q

q 

= 358CH

4 

+638C

2

H

6 

+913C

3

H

8 

+108H

2 

+126CO+590C

2

H

4 

+234H

2

S ; kJ/m

3         

(8) 

 

bunda  CH

4

  ,C

2

H

6

  va  boshqalar  –gaz  aralashmasidagi  mos  komponentlarning 

tarkibi, hajm boʻyicha % da. 

Issiqlik  energetik  uskunalarining  koʻrsatkichlarini  rejalashtirish,  iqtisodiy 

hisoblashlar  va  solishtirishlar  yagona  asosda  amalga  oshirilishi  zarur.  Buning  uchun