Yo’nalishi kurs guruh talabasi ibragimova durdonaning

II BOB. SHARQ VA G’ARB XALQLARI HAYOTIDA BUYUK IPAK YO’LINING TUTGAN O‘RNI
2.1. Buyuk Ipak yo’li: Sharqda va G`arbda
YUNESKO tomonidan «Buyuk ipak yo`li-muloqot yo`li» dasturining ishlab chiqilishi Yevrosiyodagi 30 dan ortiq yetakchi davlatlarning 2000 yilga qadar ilmiy- madaniy faoliyati uchun yo`nalish buldi. Respublikamiz hududlarida ham ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etildi. Buning natijasida ko`pgina tarixiy-madaniy obidalar o`rganildi, qadimgi yo`llar va yo`nalishlar aniqlandi, milliy va ma’naviy boyligimiz hamda an’analarimiz o`rganildi. Juda ko`pchilik tadqiqotchilar ishtirok etayotgan «Buyuk ipak yo`li-muloqot yo`li» dasturining asosiy vazifasi Sharq va G‘arb xalqlari o`rtasida iqtisodiy va madaniy aloqalar o`rnatgan hamda rivojlantirgan bu yo`lni xalqlarning birodarlik, o`zaro hamkorlik va samimiy muloqot yo`liga aylantirishdan iboratdir.
Keyingi yillarda O‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmni rivojlantirish borasida ishlab chiqilgan muhim hujjatlar qatoriga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk ipak yo‘li»ni qayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoni hamda mazkur farmonni amalga oshirish maqsadida e’lon qilingan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 3-iyundagi «O‘zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmasini barpo etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorini kiritish mumkin.
O‘zbekiston turizmning rivojlanishida «Buyuk Ipak Yo‘li» ning tutgan o‘rni va mohiyati nihoyatda cheksiz. Bir necha asrlar davomida ushbu zaminning G‘arb va Sharqida istiqomat qilgan xalqlarni Janubiy-Sharqiy Osiyodan to O‘rta yer dengizi mamlakatlarigacha cho‘zilgan va «Buyuk Ipak Yo‘li» deb nom olgan savdo-sotiq yo‘li bir-biri bilan bog‘lab turar edi. Bu yo‘lga «Ipak Yo‘li» deb nom berilishining asosiy sababi, bu yerda tashiladigan mahsulotlarning asosiy qismi ipak matolari va mahsulotlari bo‘lganligidandir. Ipak tayyorlash bilan bog‘liq bo‘lgan sir-asrorlarni Xitoy ustalari ming yillar davomida boshqa odamlardan yashirib kelgan. Ammo «Buyuk Ipak Yo‘li» orqali tashilgan mahsulotlar faqat ipakdangina iborat bo‘lmay, balki bu yo‘l orqali bronza, chinni, jun, xom ashyolar va ulardan tayyorlangan buyumlar ham edi. «Buyuk Ipak Yo‘li» qariyib ikki ming yillik tarixga ega bo‘lib, bu yo‘l asosan Italiyadan tortib Turkiya orqali Iroq va Eronga borgan. U yerdan esa Markaziy Osiyo hamda Shimoliy Pomir orqali o‘tib Qashqar va Yorkentgacha yetgan. Bu yerda yo‘l ikkiga ajralgan hamda shimol tomondan Takla-Makon sahrosini aylanib o‘tib, Lobnor ko‘li yaqinida yana qo‘shilgan va Xitoygacha borgan.
Buyuk Ipak Yo‘lida Turkiston hududi yetakchi rolni bajarib kelgan. Ushbu hududdagi Samarqand, Buxoro, Xiva, Termiz, Xo‘jand, Chorjuy kabi qator shaharlar ipak yo‘lidagi asosiy manzillar bo‘lgan. O‘zbekiston o‘zining qulay geografik o‘rni tufayli bu tarixiy yo‘lda markaziy o‘rinni egallagan. «Buyuk Ipak Yo‘li» ko‘p asrlar davomida kishilik madaniyatining vujudga kelishida katta o‘rin egallagan.
Uning tarixda tutgan o‘rni hamda ahamiyatini tiklash, bu yo‘lda turizmni rivojlantirish kabi maqsadlarni mo‘ljallab, 1994 yilning oktyabr oyida Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning nufuzli tashkiloti YUNESKO ishtirokida O‘zbekistonda Jaxon turistlik tashkilotining kengashi bo‘lib o‘tdi. Kengash a’zolari Ipak yo‘li bo‘ylab turizm faoliyatini tiklash va rivojlantirishga qaratilgan Samarqand Dekloratsiyasini qabul qildi.
1995 yil oktyabrida Toshkent shahrida «Ipak Yo`lida turizm» nomi bilan birinchi turistlik yarmarka o‘tkazildi. Shundan beri bunday yarmarka har yili uzluksiz ravishda o‘tkazilib kelinmoqda. Bu yarmarkalarda tuzilgan shartnoma va bitimlar turizmni yanada rivojlantirish, Respublikaning turizmga oid imkoniyatlarini ishga solish hamda «Buyuk Ipak Yo`li»ga xos bo‘lgan qadimiy an’analarni tiklashga keng yo‘l ochib berdi.
TRASEKA-Yevropa Ittifoqi va "Yevropa — Kavkaz — Osiyo" transport koridorini tashkil etish bo'yicha hamkor mamlakatlar o'rtasida xalqaro hamkorlik dasturi. Tashkiliy jihatdan TRASEKA hukumatlararo komissiya hisoblanadi. O'z navbatida, TRASEKA (Ozarbayjon, Armaniston, Bolgariya, Gruziya, Qozog'iston, Qirg'iziston, Moldova, Ruminiya, Tojikiston, Turkmaniston, Turkiya, O'zbekiston, Ukraina) ishtirok etuvchi mamlakatlar o'z geosiyosiy va iqtisodiy imkoniyatlarini transport – kommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish bilan bog'lashmoqda. Bundan tashqari, Osiyo va Evropa o'rtasidagi yillik savdo aylanmasi $2 trilliondan oshib, transport xarajatlarining ulushi 200 milliard dollarni tashkil etadi. TRASEKA koridori Osiyodagi asosiy tovar ishlab chiqaruvchilar va Evropadagi iste'molchilar o'rtasida muvaffaqiyatli joylashgan bo'lib, bundan tashqari, ushbu yo'nalish Yaponiya portlaridan g'arbiy Evropaning eng yirik portlariga qadar asosiy transokean yo'nalishi bo'yicha ikki barobardan ziyodroq masofani tashkil etadi. Shunga qaramay, ushbu koridorda har qanday muhim yuk aylanmasi haqida gapirish juda erta. TRASEKA transport tarmoqlari minerallarga boy bo'lgan va energiya resurslari zaxiralariga boy bo'lgan mamlakatlar hududlaridan o'tadi. Shuning uchun yuklarning katta qismini xom ashyo egallaydi.
Bugungi kunda davlatimiz tomonidan transport yo’laklarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Bu borada Evropa hamjamiyatining TASIS dasturi asosida tuzilgan TRASEKA loyihasini O’zbekistonda qo’llab quvvatlanishi bunga misol bo’ladi. Keyingi yillarda Buyuk Ipak Yo’lining tiklash, masalasida Respublikamizda bir qator o’lkan ishlar amalga oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 9 22.04.2009 yildagi PP-1103-sonli “2009-2014 yillarda O’zbek milliy magistrallarini rivojlantirish va rekonstruksiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga muvofiq respublikada milliy magistrallarni barpo qilinishi, E40 Evropa avomagistrallari tarmog’iga o’lanadigan avtomobil magistrallarini qo’rilishi bunga misol bo’ladi. Quyidagi 3-rasmda respublika hududidagi aloqa yo’llari keltirilgan bo’lib, bunda Andijon, Farg’ona, Qo’qon, Toshkent, Jizzax, Samarqand, Buxoro, Navoiy, Urgench, Nukus, Qo’ng’irot shaharlarini bog’lovchi, Samarqand, Qarshi, G’uzor va Termiz avtomobil yo’llarini bog’lovchi avtomobil yo’llari “Buyuk ipak yo’li”ning hozirgi o’rnini tashkil qiladi.