Yo’nalishga kirish

8.3-§. Gaz va neft sanoati. 
Gaz sanoatining rivojlanish tarixi. 
Gaz  sanoati  —  yer  bag
ʻridan  tabiiy  gaz  chiqarish,  qattiq  va  suyuq 
yoqilg
ʻilardan  sunʼiy  gaz  olish,  aholi  va  sanoat  taʼminoti  uchun  quvurlardan  gaz 
yuborish  hamda  gazdan  kimyoviy  mahsulotlar  olish  sanoati.  Gazning  asosiy  turi 

---

Konchilik sohasiga kirish 
 
 
 
228 
 
 
 
yer  bagrining  200—7000  m  chuqurlikdagi  g
ʻovak  jinslarida  boʻladigan  yonuvchi 
tabiiy  gazdir.  Uning  tarkibi  metan  (SN4)dan  iborat.  1  m3  tabiiy  gaz  8000—8500 
kkal  issiqlik  beradi.  Neft  tarkibidan  ajralgan  gazlar  ham  bo
ʻladi,  ular  neft 
konlaridan  neft  bilan  birga  chiqadi.  Bunday  gazlardan  10000  kkal/m3  gacha 
issiqlik  ajraladi.  Sun
ʼiy  gazlar  qattiq  va  suyuq  yoqilgʻini  termik  yoʻl  bilan  qayta 
ishlash  hamda  ko
ʻmirni  yer  ostida  gazga  aylantirish  natijasida  hosil  qilinadi. 
Generator  gazi,  koks  gazi  kabilar  sun
ʼiy gazlar hisoblanadi. Generator gazining 1 
m3 1000—1050 kkal issiqlik beradi. Gaz yoqilg
ʻisi isteʼmolchilarga magistral gaz 
quvurlari, gazni ma
ʼlum bosimda uzatadigan murakkab kompressor st-yalari va yer 
osti gaz omborlari vositasida yetkaziladi. 
Gaz  sanoati  dastlab  18-asrning  oxiri  —  19-asr  boshlarida  Buyuk  Britaniya, 
Fransiya, Belgiya kabi davlatlarda toshko
ʻmirdan olingan gazdan shaharni yoritish 
maqsadida  foydalanish  yo
ʻlga  qoʻyilgandan  boshlab  shakllana  boshladi. 
Keyinchalik 19-a.ning 2-yarmida kumirdan gaz oluvchi qurilma — gaz generatori 
yaratildi. Bundan tashqari 20-a.ning 20-y.larigacha neft gazlaridan ham foydalanib 
kelindi.  Lekin  bu  davrgacha  hali  tabiiy  gaz  zaxiralari  aniqlanmagan,  ulardan 
foydalanilmas edi. 
Tabiiy  gaz  zaxiralari  topilgach,  uning  afzalliklari  (boshqa  yoqilg
ʻi turlariga 
nisbatan  tabiiy  gazni  qazib  olish  osonligi  va  arzonligi,  texnologik  jarayonlarni 
avtomatlashtirishning qulayligi, mehnat sharoitini yengillatishi va b.) G. s.ning tez 
sur
ʼatlar bilan taraqqiy etishiga olib keldi. Shuning uchun gaz konlarini topish va 
ularni ishga tushirish ishlariga katta ahamiyat berildi. 
Dunyodagi  gazning  geologik  zaxirasi  150—170  trillion  m3  ga  yetadi. 
Ammo  uning  mintaqalar  bo
ʻylab  taqsimlanishi  turlicha boʻlganligi bois  G.  s.ning 
dunyo mamlakatlardagi rivoji ham turlichadir. 
O
ʻzbekistonda tabiiy (neft bilan chiqadigan) gaz 1932 y.dan olina boshladi, 
lekin  u  vaqtda  chiqarilgan  tabiiy  gazning  miqdori  juda  ham  oz  edi  (yiliga  0,7—3 
mln. m3). Respublikada 50-y.lar oxirigacha gazning yaxshi o
ʻrganilgan zaxirasi 24 
mln. m3 ni tashkil etgan bo
ʻlsa, 60-y.larga kelib qator gaz konlarining ochilishi va 

---

Konchilik sohasiga kirish