Yo’nalishga kirish

 
1-jadval Sanoatning ayrim tarmoqlari va qishloq xo’jaligida suv 
ishlatilinishining solishtirma miqdori to’g’risida ma’lumot. 
№ 
Soha turi 
O’lchov 
birligi 
Miqdori 
1 
Chugun ishlab chiqarish 
m
3
/t 
160-200 
2 
Po’lat ishlab chiqarish 
m
3
/t 
150 
3 
Nikel 
m
3
/t 
4000 
4 
Mis (med) 
m
3
/t 
500 
5 
Sun’iy kauchuk 
m
3
/t 
2000-3500 
6 
Neft 
m
3
/t 
30-40 
7 
Azot o’g’iti 
m
3
/t 
600 
8 
Qog’oz 
m
3
/t 
400-800 
9 
Paxta xom ashyosi 
m
3
/t 
1400-3000 
10 
Bug’doy 
m
3
/t 
500 
11 
Sholi 
m
3
/t 
4000-6000 
Atmosfera havosi ham iqtisodiyotga ma’lum ta’sirini ko’rsatadigan faktor 
hisoblanadi. Dunyo elektroenergetika ta’minoti, avtomobilsozlik, qurilish, 
transport va boshqalarning iqtisodiyotdagi o’rni kattadir. Energetika sohasida 
issiqlik energetikasi sohasida gaz, neft, ko’mir va boshqa yoqilg’ilarni yoqiladi. 
Bundan tashqari transport sohasida ichki yonuv dvigatellari o’rtacha nisbati 1:16 
nisbatda atmosfera havosini yoqadi. Dunyoda 400 milliondan oshiq avtomobillar 
mavjudligi aniqlangan. Respublikamizda amalga oshirilayotgan yirik qurilishlarda 
ham ko’p miqdorda qurilish mashina va mexanizmlar ishlatilmoqda. Norasmiy 
ma’lumotlarga qaraganda Qamchiq temir yo’li qurilishida har kuni 100 tonnadan 

---

oshiq yoqilg’i materiallar ishlatiladi. Bu degani 1500 tonnadan oshiq atmosfera 
havosi kerak bo’ladi. Yer osti ishlarini bajarishda ham atmosfera havosini ishtiroki 
zarur, sun’iy shamollatish tizimini tashkil etish va ishlatish qurilish tannarhiga 
ma’lum darajada ta’sir etadi. 
Iqtisodiyotga sezilarli tasir etadigan faktorlardan biri havo haroratdir. Inson uchun 
havo haroratining optimal miqdori 18-24
◦
C hisoblanadi. Buni tibbiyot 
muassasalarida iqtisodiyotning ayrim korxonalarida ta’minlanadi. Buning uchun 
katta miqdorda issiqlik energiyasi ishlab chiqarilishi kerak bo’ladi. Yilning yozgi, 
kuzgi vaqtiga qaraganda issiqlik energiya xarajatlari 4-5 hatto 10 martagacha oshib 
ketadi. Shuning uchun aholi yashash joylari, ishlab chiqarish bino inshootlarini 
loyihalashda alohida ahamiyatni talab etiladi. 
Iqtisodiyotga yerning ta’siri asosiy faktor hisoblanadi. Sanoatning xomashyosi, 
ayniqsa oziq ovqat va yengil sanoatning xom ashyosi yerda yetishtiriladi. Yerning 
va suvning o’zaro bog’liqligi ishtirok etadi. Jadvaldagi ma’lumotdan ko’rinib 
turibdiki 1 kg paxta xom ashyosi yetishtirish uchun 1.5 tonna atrofida, donda esa 
500 kg atrofida suv sarflanadi. Shuning uchun xudud iqtisodiyotini, ayniqsa quruq 
iqlimli joylarda asosan yer va suv tashkil etadi. O’zbekistonda yerga bog’liq 
iqtisodiyotni rivojlantirishda sezirlari darajada potensial mavjud. Bu yerlarni 
holatini yaxshilash bilan bog’liq ishlarni amalga oshirishni taqozo etadi. Orol 
dengizning sathi 60 % qismi har xil darajada sho’rlangan. 
O’zbekistonda zax qochirish maqsadida 140 ming km dan ortiq gorizontal 
zovurlar, 4200 donadan ortiq tik zovurlar (quduqlari), 39 ming km.dan ortiq yopiq 
gorizontal zovurlar qurilgan va ekspluatatsiya qilinmoqda. Zovurlarning surunkali 
ta’mirlanmasligi va boshqa sabablar bilan sug’oriladigan yerlarda ikkilamchi 
sho’rlanish bo’layotganligini ko’plab hududlarda (2-rasm) kuzatish mumkin. 
Yerlarning sho’rlanishini qishloq xo’jaligi ekinlaridan hosil yetishtirishning 
pasayishiga to’g’ridan to’g’ri sabab bo’ladigan omillardan biridir (3-rasm). Kuchli 
sho’rlangan yerlarda paxta hosildorligi 100 foizgacha ham hosil yo’qolishi 
mumkin. 

---

Rasmda ko’rsatilgan ma’lumotlardan paxta hosildorligining pasayishi 
maksimalga nisbatan 0,65-0,45 o’rtacha sho’rlangan yerlarda 0,45-0,18 va kuchli 
sho’rlangan yerlarda undan ham kam qismini tashkil etadi. 
Yerlarimizning potensialidan yuqori darajada foydalanish maqsadida zovur 
tizimini takomillashtirish uchun mamlakatimiz tomonidan katta ishlar qilinmoqda. 
Хususan meliorativ tarmoqlarni tubdan yaxshilash maqsadida “Yerlarning 
meliorativ holatini yaxshilash” jamg’armasi (2007 yil) tashkil etilgan.